Не беше така одамна (сигурно се сеќавате) кога Агенцијата за млади и спорт објави некаква збирка поезија, и тоа во некаков хипер тираж (мислам дека се работеше за 5.000 примероци), која (барем некои песни) беше оценета како сексистичка и дискриминаторска и како таква еднодушно осудена од јавноста. Тогаш беа поставувани (легитимни) прашања кој дозволил да се трошат државни (наши) пари за такво „ѓубре“ и кој дозволил воопшто оваа збирка да излезе.
Деновиве сме сведоци на истиот процес, само што сега тој се одвива – во обратна насока! Се разбира, станува збор за филмот „Ругање на Исус“ на режисерот Јани Бојаџи и на целата врева што се крена околу него. Овојпат, значи, државата, претпоставувам сакајќи да се заштити токму поради трошењето државни пари (филмот е поддржан од Агенцијата за филм), презеде неколку додуша прилично несмасни чекори филмот да се повлече од јавно прикажување, односно да се забрани.
Ова наидува на речиси еднодушна осуда на јавноста, која во ваквиот однос државата првенствено гледа класичен обид за цензура кон неистомислениците и кон уметноста како автономен и неприкосновен израз. Кон овој впечаток секако придонесе и полициското приведување на таткото на режисерот Бојаџи, што се случи истиот ден со скопската премиера.
Останува дилемата зошто јавноста не препозна автономен и неприкосновен израз во памфлетските песнички во збирката на Агенцијата за млади и спорт, а тоа го препозна во филмот на Бојаџи. Односно, зошто во случајот со поезијата се бараше отворена цензура, а во случајот со филмот цензурата се отфрла како целосно неприфатлив и авторитарен чин? И што е тоа што ја мотивираше јавноста во вака кус период да заземе два спротивни става?
Еден од можните одговори лежи во фактот дека збирката беше објавена и тоа во голем тираж, така што инкриминираните песни релативно лесно (преку медиумите и социјалните мрежи) стасаа до широк број читатели, кои главно се згрозуваа над нив, додека филмот на Бојаџи имаше само едно прикажување, и тоа во Скопје, и тоа откако веќе се крена врева околу неговата „подобност“, што значи дека бил достапен за ептен малубројни публика за да може да се создаде критична маса за неговиот (не)квалитет.
Зошто македонската јавност неодамна бараше да се цензурира стихозбирката што ја издаде Агенцијата за млади и спорт, а жестоко се спротивстави на обидот да се цензурира филмот „Ругање на Исус“ на Јани Бојаџи?
Не навлегувам во материјална расправа за филмот на Бојаџи, ниту за потребата државниот правобранител да побара забрана на филмот (подоцна ова барање беше повлечено), затоа што го немам гледано филмот, па не можам да судам. Како што впрочем го немаат гледано повеќето луѓе, иако тоа не им пречеше да го изнесат својот, ајде да кажеме, принципиелен став. А принципиелниот став е дека цензурата во секој случај и секогаш е лоша.
Но, дали е баш така? Се надевам дека ќе се сложите дека еден куп плуканици, навреди, клевети, манипулации, лажни вести… со кои изобилуваат, на пример, нашите медиуми никогаш не би смееле јавно да бидат објавени. А тие, не само што се објавуваат, туку, веќе со години, доминираат во јавниот медиумски простор.
Значи, добрата страна на цензурата, на онаа вистинската цензура, е дека таа работи по одредени правила, а не по нечиј ќеф. Што прави цензорот? Тој седи во својата канцеларија и во едната рака држи ножици, а во другата список на забранети теми и штом налета на нешто што не одговара на усвоените норми, го сече и го фрла во кош, пардон во рисајкл бин. Да, изгледа како тиранска метода и повеќето цивилизирани земји сметаат дека станува збор за одраз на тиранија.
Така се сметаше и во благоупокоената СФРЈ. Во таа зандана на народите не постоеше институт на цензура, што меѓутоа не значеше дека немаше забрани на весници, претстави, книги, филмови… Еден колега од словенечка „Младина“ ми кажуваше дека одел кај некои од врвните словенечки политичари кога имал некоја скокотлива или неподобна тема и уште пред да ја објави ги прашувал дали е тоа во ред, а тие му одговарале дека „кај нас нема цензура и дека може да објави сѐ што смета дека треба да се објави“.
Кога „Младина“ ќе го објави текстот, инстантно е забранувана и целиот тираж е запленуван. Во тогашна Источна Германија постоеше официјална цензура. Зградата на нивниот младински весник беше до друга зграда на која буквално пишуваше „Цензура“ и германските колеги буквално беа пријатели со своите цензори. Седеа во кафеана и заедно се договараа што може да помине во весникот, односно кои зборови да ги изменат, а пораката да остане иста. И никогаш нивниот весник не беше запленуван и не покажуваа загуба во работењето.
Цензурата, строго гледано, е некој вид обратен омбудсман. Додека омбудсманот (се обидува да) ги штити граѓаните од државата, цензурата ја штити државата од граѓаните. Да не бидеме наивни, впрочем и сведоци сме дека има низа ситуации кога државата треба да се штити од своите државјани, вклучувајќи ги тука и новинарите и уметниците, а богами и режисерите.
Дали, значи, треба да има цензура во Македонија? Секако дека не, затоа што Македонија е – Македонија! Затоа што македонската цензура ќе ги сече политички различните мислења, а плуканиците и лажните вести ќе ги пропушта и плус ќе додаде уште по некоја. А дали треба да се забрануваат уметнички дела? Секако дека не, ама треба да се отстрануваат оние производи што преку мимикријата на уметноста всушност продаваат дискриминација на која било основа.
