Последното истражување за долговите на локалните јавни претпријатија на Центарот за граѓански комуникации (ЦГК)покажа дека тие се дават во долгови, иако не стигнуваат до огромните суми за кои во екот на изборите говореше скопскиот градоначалник Орце Ѓорѓиевски.
Според податоците на ЦГК, на крајот на 2024 година, скопските јавни претпријатија должеле околу 90 милиони евра, во вид на т.н. краткорочни побарувања, од кои повеќе од половината ги направило „Водовод и канализација“. Градоначалникот на Скопје, пак, непосредно по преземањето на функцијата изјави дека јавните претпријатија должат 300 милиони евра, без да прецизира што сè вклучува овој долг.
Рекордер по долгови е скопскиот „Водовод“, кој ланската година ја завршил со долг од 53 милиони евра, што е двојно повеќе од неговиот годишен приход. Инаку, краткорочните побарувања се главно долговите што претпријатијата ги имаат кон своите набавувачи и кои, ако не се платат навреме, може да бидат оптужени, па претпријатието ризикува блокада на сметката.
Оттука, меѓу првите чекори на новата градска администрација во Скопје беше смената на раководствата во најзадолжените претпријатија. Минатиот месец, „Водовод“ доби нов директор – петти по ред во последните три години.
Новиот директор Иван Митровски, за БИРН, објаснува дека овие 53 милиони евра не се наталожиле за изведба на поголеми, капитални инвестиции, туку исклучиво како последица на тековното работење и набавки на опрема неопходна за одржување на системот во главниот град.
„Водовод“ има огромни губитоци вода, па само лани не биле фактурирани 60 проценти од водата што влегла во водоводниот систем, покажа последниот годишен извештај на претпријатието. Во него е забележано и дека огромни трошоци имало за струја, бидејќи цело лето морало да пумпаат вода од бунарите.
„Водовод“, ланската година ја затворил и со загуба од 4 милиони евра, со што се најде на самиот врв и на листата на загубари меѓу локалните јавни претпријатија.
„Инфлацијата расте, платите растат, струјата е огромен проблем, материјалите се поскапени, а цената на водата е непроменета со години. Невозможно е вака да работат јавните претпријатија“, вели Митровски.
Со сличен проблем се соочува и ЈСП Скопје, чија цена на билетите последен пат беше променета во 2016 година. И ова претпријатие е на врвот на должници и ланската година ја завршило со долг од 16 милиони евра. Резултатот од ваквото работење беше небезбедни автобуси што доцнат со часови, неподносливи метежи и граѓани што не можат да стигнат од еден до друг дел од градот.
Инвестиции не се правеле ниту во скопски „Комуналец“, претпријатието поради чија неажурност, главниот град се давеше во отпад, состојба што кулминираше непосредно пред локалните избори. Тоа, годината ја завршило со долг од над 8 милиони евра.
„Растот на долгот се должи на несовесното работење на поранешното раководство на претпријатието во текот на изминатите 3,5 години, од кога и датира почнувањето на таложењето на обврските. Во рамки на споменатиот период не се направени никакви подолгорочни инвестициски вложувања, ниту набавки на специјални комунални возила, но и покрај тоа не се вршеле навремени исплати кон фирмите-набавувачи“, велат од комуналното претпријатие за БИРН.
Долг од 193 милиони евра на 126 претпријатија
На ниво на држава, пак, 126 од 128-те локални јавни претпријатија, колку што ги има во земјава, забележале вкупен долг од 193 милиони евра, покажа истражувањето на ЦГК. Сумите за овие побарувања се различни од претпријатие до претпријатие и се движат од неколку илјади до десетици милиони евра.
Локалните јавни претпријатија се основани од општините или од Градот Скопје и главно се занимаваат со комунални услуги, од собирање ѓубре или дистрибуција на вода, па сè до обележување и наплаќање паркинг.
Дури 40 отсто од вкупниот долг го направиле само десет од нив. Освен скопските претпријатија, меѓу десетте најголеми должници се вбројуваат и водоводите во Кавадарци, Струга и во Охрид, но и комуналните претпријатија од Тетово и од Струмица.
ЦГК ги анализирале и завршните годишни сметки на локалните претпријатија, кои, пак, покажуваат дека повеќе од половината од нив работеле со загуби. Ланската година биле во минус од вкупно 17 милиони евра, а само десетте најлоши претпријатија прикажале дури 77 отсто од вкупните загуби.
На првите три места со најголеми загуби во земјава се три скопски јавни претпријатија – „Водовод и канализација“, „Улици и патишта“ и „Комунална хигиена.“ На четврто и петто место се битолскиот „Водовод“ и „Комуналец.“
Ако, пак, се направи споредба на вкупните приходи и расходи на претпријатијата во изминатите три години, се забележува раст и на двете страни, но на страна на трошоците. Лани, приходите биле зголемени за над 6 милиони евра, споредено со годината претходно, а трошоците пораснале за речиси 12 милиони евра.
Истовремено има благ пад на бројот на вработените. Во 2024, пријавена е бројка од 12.009 вработени во овие претпријатија, што е за 462 помалку од 2022 година.
Истражувањето на ЦГК покажа и дека паркирањето е најисплатлива дејност за локалните јавни претпријатија, посебно за оние од Скопје. „Градски паркинг Скопје“, лани направил профит од речиси половина милион евра, а над 300 илјади евра заработиле и „Паркинзи на Општина Центар.“
Наплатата на паркингот била профитабилен бизнис и во Кавадарци, ама во загуба ги однел претпријатијата во Тетово, Велес, Куманово, Струмица и во Неготино.
