Според политичкиот систем на Бугарија, која е парламентарна република, претседателите ретко оставаат значајна трага бидејќи најголемото внимание е резервирано за премиерите. Oва се смени со претседателот Румен Радев, кој има зголемено влијание врз националната политика и потенцијално врз геополитичкото позиционирање на Бугарија во однос на оската Запад-Исток.
Се чини дека контрадикторноста и подготвеноста да се напушти еден политички партнер за друг е клучот за политичкиот опстанок и можната долговечност на Радев. Тој, на пример, официјално ја осудува руската инвазија на Украина, но, сепак, жестоко се спротивстави на тоа Бугарија да му испрати силна воена помош на Киев, сака Бугарија да биде неутрална во однос на меѓународните санкции против Русија, а и има историја на проруски забелешки.
„Во последните две години, се соочуваме со реалност во која редовната влада владее помалку време од привремените кабинети на претседателот“, вели Инџев.
Во 2016 и во 2021 година, Радев успешно се кандидираше за претседател како независен кандидат, но поддржан од Бугарската социјалистичка партија, БСП, која е наследник на Комунистичката партија од времето на Студената војна и традиционално најблизок сојузник на Москва во Бугарија. Сепак, тој ги поттикна тензиите внатре во партијата со назначувањето на внатрешен ривал на лидерката на БСП, Корнелија Нинова, за министер за правда во новиот привремен кабинет.
Ова е третпат Радев да избира привремена влада. Минатата година, претседателот го избра привремениот кабинет преку кој се отвори патот за реформистичката партија на Кирил Петков „Продолжуваме промената“ да победи на следните парламентарни избори. Подоцна оваа година, Радев се сврте против Петков, кој како премиер отворено ја поддржа Украина, вети подобри односи со Скопје и ги прекина врските со рускиот гигант за гас Газпром, кој испорачува до 90 отсто од потребите на Бугарија.
Радев се сврте против Петков, кој како премиер вети подобри односи со Скопје | Фото: Влада на РСМ
Со распадот на коалицијата на Петков, Бугарија повторно ја води друг привремен кабинет избран од Радев, овојпат премиер е советникот за социјална политика на претседателот Галаб Донев. Привремено или не, Донев почна да ги ревидира договорите склучени од кабинетот на Петков за обезбедување гас од Азербејџан и од САД, ги олади тврдењата дека гасниот интерконектор со Грција е речиси готов, а ги опишува новите преговори со Газпром како „неизбежни“.
Ваквите акции предизвикаа протести во главниот град Софија од страна на тие што стравуваат дека Бугарија повторно ќе скршне од нејзината западна траекторија благодарение, во голема мера, на големото влијание на Радев.
„Апсурдноста со Бугарија да владее во суштина еден човек толку долго покажува дека нешто треба да се смени во Уставот, иако таквата идеја обично ја додаваат на своите аргументи тие што се мотивирани за смена на Уставот со погрешни намери“, вели новинарот ветеран и политички коментатор Иво Инџев.
„Таканаречените татковци на Уставот тешко дека би замислиле дека даваат таков инструмент за единствена власт“, изјави Инџев за БИРН.
„Но, сега, во последните две години, се соочуваме со реалност во која редовната влада владее помалку време од привремените кабинети на претседателот“.
„Она што го видовме ги потврдува сомнежите дека тој се обидува да командува со Бугарија од позиција на човек што е навикнат неговите наредби да се извршуваат без никакво противење. Ова е опасно за секоја демократија“.
„Нескротливиот“ Радев го поткопува Уставот
Четирипартиската коалициска влада на Петков падна откако беше напуштена во јуни од партијата Има таков народ на популарниот телевизиски водител Слави Трифонов. Драматичниот пресврт на настаните доведе до тоа некои Бугари да стравуваат дека нивната земја повторно ќе падне под влијание на Москва.
Елеонора Белобрадова, членка на Демократска Бугарија, која исто така беше дел од владата на Петков, рече дека маската на Радев падна откако тој се сврте против Петков и против копретседателот на „Продолжуваме промените“, Асен Василев, кога тие цврсто застанаа зад Украина, а против Русија.
„Да ги кажеме работите кои што до пред една година изгледаа како непопуларна теза – дека господинот Радев, всушност, секогаш ги штител руските интереси во Бугарија“, напиша Белобрадова на Твитер на 9 август.
Конзистентната цел на Радев е „да владее низ низата привремени влади, со амбиција длабоко да го дестабилизира политичкиот пејзаж“.
„Тоа немаше да биде проблем доколку Радев беше редовен играч на сцената. Неговиот највреден инструмент на влијание е тоа што изгледа скромен и што е под радарот, што не им ги наметнува со сила на луѓето своите политички позиции и што не го води разговорот“, напиша Белобрадова.
„Тој само прави нови политички проекти и потоа ги отфрла, со нов тон, само за да им подаде рака на другите. Тој ја претвори функцијата претседател во политичка моќ, суштински поткопувајќи ја релевантноста на Уставот“.
Радев и Борисов – му служат на истиот господар?
„Она што ги обединува Радев и Борисов е што и двајцата тајно му служат на „рускиот крал““ | Фото: Влада на РСМ
Радев останува во добри односи со Трифонов, чиј подем на партијата од 2020 година се карактеризира со непредвидливо одлучување и очигледно непочитување на политичките правила. Настапот на партијата, а и на самиот Трифонов, се чини придонесоа нивната јавна поддршка да испари до тој степен што на изборите во октомври може да им биде тешко да го поминат прагот за влез во парламентот.
На 26 август, Трифонов, кој ретко е присутен во јавноста во последните две години, објави видеоизјава, во која повикува на референдум за трансформација на Бугарија во претседателска република, наведувајќи ги „лицемерието, лагите, корупцијата, заткулисните интриги и болната жед за власт“ на сегашниот парламентарен систем. Самиот Трифонов никогаш не се појавил во парламентот, и покрај тоа што имаше пратеничко место, а голем број сопартијци го напуштија со обвинувања за криминал во партијата.
Критичарите на Радев, исто така, го забележаа неговото парадоксално усогласување со веројатно неговиот главен политички ривал, поранешниот премиер Бојко Борисов, кој доминираше со бугарската политика цела деценија преку неговата партија ГЕРБ.
Со години Борисов не успеа да ги финализира договорите за гас со Азербејџан, ги блокираше напорите за диверзификација на енергијата подалеку од Русија и иницираше спор околу кандидатурата за пристапување на Македонија во ЕУ. Тој молчи за тоа дали Бугарија треба да ги рестартира преговорите за гас со Гаспром.
„Она што ги обединува Радев и Борисов е тоа што и двајцата тајно му служат на „рускиот крал“, рече Лозан Панов, претседател на Врховниот суд, кој неуспешно се кандидираше против Радев на последните претседателски избори, кон крајот на минатата година.
Во јавноста, Радев и Борисов редовно се спротивставуваа еден на друг, особено за време на протестите, поддржани од Радев во 2020 година, против тогашната влада на Борисов.
Изборот на Радев за привремен премиер во 2021 година, поранешниот претседателски воен советник Стефан Јанев, основаше своја проруска партија – Бугарски подем.
Ако на изборите во октомври Бугарски подем влезе во парламентот, тој може да стане дел од значаен проруски блок, во кој се вклучени и социјалистите и екстремно десничарската партија Преродба.
Автор: Светослав Тодоров
