Четврток наутро е и професорката Линдита Ругова се подготвува за часови во рамките на новоотворената наставна програма по балкански студии, на Филолошкиот факултет на Универзитетот во Приштина.
Повеќе од две децении по војната во Косово, српскиот јазик повторно се изучува на овој најголем косовски универзитет, во рамките на програмата -балканистика.
Ругова, која воедно е и декан на Филолошкиот факултет, повеќе од две години работи на осмислување на програма, која на студентите им нуди можност да учат и албански и српски јазик, како и историја на Балканот, во обид да се надминат јазичните бариери.
„Балканистика првично беше замислена како двојазична програма и нејзината содржина ќе биде единствена. Не се работи само за научни аспекти на јазиците на Балканот, туку и за културните, историските и книжевните аспекти“, вели Ругова за БИРН.
Оваа програма е значајна затоа што во последните неколку децении, на Косово се проширија јазичните поделби, кои сè уште се ендемични, што го одразува постојаниот меѓуетнички анимозитет.
Во поранешна Југославија, во времето кога Косово беше покраина на Србија, албанскиот јазик се користеше во официјалните документи и комуникации, заедно со тогашниот српскохрватски јазик. Тоа беше укинато во 1989 година, кога владата на Слободан Милошевиќ ја укина автономијата на покраината Косово.
Српскохрватскиот стана единствениот официјален јазик, иако Албанците го сочинуваа мнозинството од населението на Косово. Универзитетите и средните училишта беа затворени за Албанците, па тие воспоставија свој паралелен образовен систем, во кој не учеа српскохрватски. Ова продолжи сѐ додека Милошевиќ не ја загуби контролата над Косово во војната 1998-1999 година.
Сите овие настани ја проширија јазичната поделба, која продолжи и по војната. Денес, Србија сè уште има контрола врз образовниот систем во областите на Косово во кои живее мнозинско српско население, при што во училиштата се користи нејзиниот наставен план и програма, која не вклучува изучување на албанскиот јазик. Од друга страна, учениците Албанци не учат српски.
„Минатото сè уште има големо влијание и ќе треба многу време за да се смират тензиите. Врз основа на историјата на моето семејство, кое беше прогонувано од југословенскиот режим, остатоците од болното минато сè уште се присутни. Но, овие линии на поделба полека исчезнуваат“, посочува Ругова.
Решавање на „кризата со преведувачи“
Бојан Стаменковиќ, предава албански јазик во Каменица, во 2019 година. Фото: БИРН
Бојан Стаменковиќ, поранешен заменикг радоначалник на етнички мешаниот град Каменица, во источно Косово, повеќе од две години им предаваше албански јазик на жителите од српска националност во овој град.
Стаменковиќ денеска е единствениот Србин меѓу 11-те студенти кои ќе ја посетуваат програмата по балканистика на Универзитетот во Приштина.
„Учењето на јазиците што ги користат другите, ќе им помогне (и на Албанците, и на Србите) меѓусебно да се доближат“, вели тој за БИРН.
Програмата има и други практични апликации. Канцеларијата на комесарот за јазици, владино тело што се занимава со јазични прашања во Косово, се надева дека ова ќе помогне да се задоволи очајната потреба од професионални преведувачи.
„Се соочуваме со перманентна криза во однос на преведувачите. Работевме напорно со Филолошкиот факултет за да ја отвориме оваа програма и веруваме дека тоа ќе ни помогне да го намалиме огромниот јаз што го имаме со преведувачите“, изјави за БИРН Арта Плана, координатор за комуникации во Канцеларијата на комесарот за јазици.
„Повеќе од три децении политички и етнички поделби, војна и драматични промени што се случија меѓу помладите генерации, од кои малкумина зборуваат српски, резултираа со оваа криза“, објаснува таа.
Плана нагласува дека во првите две години од студирањето, студентите ќе можат да се стекнат со соодветни компетенции за превод на српски јазик.
Уривање на јазичните бариери
Арменд Гецај, еден од студентите во групата балканистика. Фото: Шербезе Хаџиај/БИРН
Од 2001 година албанскиот и српскиот се официјални јазици во Косово, додека турскиот и другите јазици се во официјална употреба во општините во кои живеат бројни припадници на таа заедница.
Сепак, неодамнешниот извештај на комесарот за јазици предупредува дека целосното спроведување на правната рамка, која гарантира еднаква употреба на официјалните јазици во Косово, и натаму е предизвик.
„Забележавме дека преводот на предлог законите и усвоените закони сѐ уште е незадоволителен, и на централно и на локално ниво“, вели Плана.
Стаменковиќ истакнува дека не е задоволен од „квалитетот на преводот на српски јазик, што го обезбедуваат институциите“.
Но, тој е оптимист за резултатите што може да ги постигне новата програма: „Верувам дека учењето на јазикот на соседот може да помогне да се намали јазот меѓу заедниците“, нагласува тој и додава: „Со уривање на јазичните бариери, создаваме цврста основа во општеството и помирување“.
И Арменд Гецај, студент по балканистика, е оптимист.
„И покрај крвавите војни меѓу земјите од поранешна Југославија, особено војната меѓу Косово и Србија и постојаните тензии меѓу нив, програмата помага Албанците и Србите да се зближат“, заклучува тој.
