Денес е 19 август, Меѓународниот ден на хуманоста. Тежиштето на одбележувањето на овој ден, всушност, е ставено врз хуманитарните работници, тешките услови за остварување на нивната работа и животниот ризик што го имаат работејќи ја својата професија.
Имено, Денот се одбележува во спомен на 19 август 2003 година, кога беше нападнат хуманитарниот центар на Обединетите нации во Багдад (Ирак), при што беа убиени 22 хуманитарни работници.
Јас знам дека не е нешто оригинално на Денот на хуманоста да се зборува за – хуманоста, како што е непримерено за правата на жените да се зборува само на 8 Март или за правата на работниците само на 1 Мај, но кога станува збор за круцијалните прашања на развојот на едно слободно, глобално или поединечно општество, тогаш секоја дискусија на овие теми е – добредојдена.
Иако нема да промени ништо. Затоа што ако светот навистина се менуваше со дискусии, денес немаше да живееме во една од најголемите светски кризи на хуманоста, барем во последните половина век. Но, сепак, секој обид е добредојден. Откажувањето, најблаго речено, е – нехумано.
Нехуманата хуманост
Основното прашање гласи: Што е тоа хуманост? Многу поумни луѓе од авторот на овие редови дале релевантни дефиниции на овој поим, но се чини дека и во 21 век постојат низа недоумици и двосмислености при неговата употреба, а уште повеќе при неговата примена.
Дали е хуманост кога ќе му ставите некоја ситна паричка на некој питач во неговата испружена рака? Или дали е хуманост кога ќе завртите некој број на вашиот мобилен телефон, со што ќе помогнете во лекувањето на некое дете? Или е хуманост кога ќе донирате стара облека во Црвениот крст или во некоја граѓанска организација што се занимава со тие прашања?
Колку и да звучи контрадикторно, одговорот е негативен. Не, не е тоа хуманост. Напротив тоа се емпатични гестови со краткотраен ефект, но, сепак, гестови што само ја зацврстуваат постоечката (нехумана) состојба. Ова се гестови што најчесто само ја задоволуваат совеста на оној што ги практикува, а квалитативно не ги менуваат меѓучовечките односи. Напротив. Тие само му даваат илузија на питачот дека може да преживее од питачење, на болниот дека може да се излекува преку хуманоста, на парталавиот дека може да се стопли во туѓа облека…
Да, некои од овие хуманитарни акции може да ги наречеме успешни. Сѐ додека не се појават нови питачи, нови болни деца, нови луѓе што не можат да се облечат. И потоа кругот се повторува.
Слична е приказната со големите филантропи, од типот на Бил Гејтс, на пример. Со неговите пари можеби може да се извакцинира цела една генерација во Конго од новиот сој мајмунски сипаници. Сѐ додека не се појави некоја нова генерација и некоја нова болештина. Со други зборови, и ова се некакви гестови со кои (екстремно) богатите луѓе си ја „перат сопствената совест“.
Иако, да бидеме искрени, нам ни се чини дека и овие гестови се квалитативно многу позначајни од оние што ги прават овдешните олигарси, градејќи цркви, џамии и крстови.
Успеси и неуспеси
Од друга страна, ретки се оние глобални хуманитарни акции што авторот на овие редови ги запомнил и може да ги оцени како успешни.
Годинава се навршуваат 40 години од иницијативата на Боб Гелдоф за формирање на таканаречениот „Бенд еид“ и издавањето на синглот „Do They Know It’s Christmas“ наменет за помош на Етиопија. Веќе неколку месеци подоцна (13 јули 1985) се случи дотогаш невидениот глобален настан „Лајв еид“, кој симултано се одржа во Лондон и во Филаделфија.
Овој концертен спектакл, кој ги собра речиси сите ѕвезди на своето време, не само што прибра значителни средства за помош на Етиопија и на некои други африкански земји, туку максимално ја разбуди свеста за единството на светот.
За жал, од безброј причини, ваквиот настан повеќе не е можен. Тоа го потврдуваат и следните иницијативи за реобновување на „Бенд еид“, кои оттогаш се случуваат речиси на секои десет години и кои ни оддалеку не се приближуваат до успехот на оригиналната иницијатива.
Конечно, можете ли да замислите таков глобален настан за помош на настраданите во Газа, на пример. Не можете! И во право сте, такво нешто повеќе не е можно.
Вториот пример е катастрофалниот земјотрес во Скопје (лани ја обележавме 60-годишнината од овој настан). Да се разбереме, земјотресот беше катастрофален, но и пред него, а особено по него се случија и други подеднакво големи или поголеми катастрофи, но светот ни оддалеку не покажа таква хуманост како во Скопје? Зошто? Затоа што, и покрај завршувањето на Ладната војна, или токму поради тоа, светот одамна веќе не е ниту еден, ниту единствен. Односно не е хуман.
Слободата и хуманоста
Според некои податоци, во светот се произведува поголем вишок храна отколку што има гладни. Или има изградено повеќе единици за домување (станови и куќи) отколку што има бездомници. Не знам какви се податоците за Македонија, ама склон сум да верувам дека соодносот е токму како во светот, ако не и полош.
Тоа, се разбира, се оние системски аномалии за кои сме свесни, но ги земаме здраво за готово. Никому што има два или три стана „вишок“, не му паѓа на ум да ги подари тие станови на бескуќниците. Напротив. Државата, пак, под мотото за неприкосновеноста на приватната сопственост, не само што не презема системски мерки за прераспределба на доходот, туку помалку или повеќе го форсира создавањето на олигархиската каста (не е тоа класа, сепак).
Но, државата, или ако сакате општеството, не е некаква имагинарна категорија. И, едноставно, не е точна нашата вообичаена мантра дека е така како што е и тука ние ништо не можеме. Колку и да звучи како флоскула, државата сме сите ние.
И, еве, затоа ќе ја сведам темата на некое мое (и ваше) лично ниво. Колку пати сте ги виделе колегите на работа како буквално се пренапнуваат (таканаречениот „burnout“), колку пати сте пренебрегнале нечии психички проблеми, колку пати сте премолчале лоши работни услови, колку луѓе познавате што се осудени на „прекаријат“, токму затоа што имаат финансиски проблеми?
Што сте презеле во врска со тоа? Или, уште полошо, што некој презел за вас, ако вие сте биле во таква ситуација.
Во ред, не е точно дека сите сме нехумани и несолидарни. На пример, десничарите и тоа како се солидарни со нивната нација, вера и род. И со сите оние што потпаѓаат под нивните шаблони. А секако не се со поинаквите, на пример со мигрантите или со припадниците на ЛГБТ заедницата. Не само што не се солидарни, туку имаат јака волја кон нив да применат целосно нехуман однос.
Левичарите, кои наводно имаат поширок дијаметар на нивниот круг на толеранција, исто така избираат со кого да се солидаризираат и кон кого да покажат нескриена омраза. Пример ми е онаа (не)среќна боксерка од Алжир што настапи на Олимписките игри во Париз, на која уште ѝ се бројат Х и У хромозомите. Сите луѓе се исти во своите различности, ама неа би требало да ја протераме во Сибир. Тоа е став на некои мои пријатели, што себеси се декларираат токму како левичари.
Целиот овој круг води кон насилство, кон зајакнување на неолиберализмот, патријархалните принципи, хетеронормативноста и останатите опресивни системи. Со други зборови, ја репродуцира постоечката дијалектика на моќта.
Значи, она што сакам да го кажам е многу поедноставно од сето погоре напишано. Нема слободно општество без толеранција, солидарност и хуманизам. Ако нема слободно општество, тогаш нема ни слободни луѓе. Не можам јас да бидам слободен, ако некој друг е роб.
Денес е 19 август, Денот на хуманоста. Им го честитам на сите што го слават. Јас нема да го славам.
Мислењата и ставовите изнесени во колумните се на авторите и не нужно ги рефлектираат позициите и уредувачката политика на БИРН Македонија
