Повеќето читатели, веројатно, помнат: пред десетина години, поточно на 8 март 2014 година исчезна малезискиот авион, „боинг 777“ со ознаки МН370 и со 239 патници и членови на екипажот. Потрагата по „боингот“, долг 63,7 метри, кој требало да сообраќа на релацијата Куала Лумпур – Пекинг, траеше ужасно долго. И сѐ уште трае.
Испливаа некои остатоци на плажите на Индиски Океан, ама никогаш не беше докажано дека станува збор токму за овој авион. Ниту едно тело или остатоци од тела не се пронајдени.
Во конечниот извештај на Министерството за сообраќај на Малезија е наведено дека истражувачите не можат со точност да утврдат што се случило. Во извештајот се споменуваат извесни грешки на контролорите на летање, но не се исклучува и незаконско влијание врз текот на летот (тероризам).
Ниту една терористичка организација не презеде одговорност.
Во потрагата беа вклучени низа држави од тој регион, но и од светот. Авионот го бараа специјализирани американски, француски и британски агенции. И ништо. И уште се вклучени, за што сведочат низата новински текстови и документарни филмови (кој има пристап до стрим-сервисот „Нетфликс“ може да го погледне прилично добриот британски документарец „МН370: Авионот што исчезна“).
Мобилни бомби
Некако во времето кога исчезнувањето на авионот беше најактуелно, во Скопје по некој повод беше Дубравка Угрешиќ, со која, ете, имав можност да направам, да кажеме едночасовен, значи релативно кус муабет. Се сеќавам дека тогаш на Угрешиќ ѝ реков дека исчезнувањето на малезискиот авион го гледам како единствената шанса и единствената надеж за светот.
Според нејзината реакција, мислам дека не ја сфати најдобро мојата теза или можеби јас не ја артикулирав како што треба. Реакцијата беше дека е невкусно да зборувам на таков начин за една толку голема трагедија.
Во секој случај, сакав да кажам дека ако може да исчезне една таква грдосија од не знам колку тони и со не знам колку патници, при онолку сателити, радари, џи-пи-ес-и и мобилни телефони и никој да не ја пронајде, тогаш постојат изгледни шанси дека можам и јас да го направам тоа. Да се сокријам некаде и никој да не ме пронајде. Едноставно, да ме снема. Барем на извесно време. Мене и другите обични смртници како мене.
На оваа приказна со авионот и на моето „недоразбирање“ со Дубравка Угрешиќ се сетив како учесник на неодамна одржаниот литературен фестивал „ПРО-ЗА Балкан“. На дебатата на тема „Литературата како отпор“, на која учествуваа навистина еминентни автори, што би се рекло, од регионот и пошироко, беше начната токму темата за утопија/дистопија во литературата, со крајна консеквенца дека дистопијата што сега ја живееме не би можел да ја предвиди ниту еден автор од пред, на пример, половина век.
Кој е тој што би напишал некое литературно дело во кое ќе каже дека некои тинејџери од Велес пресудно влијаеле врз американските претседателски избори? И како тоа би било примено во некои 70-ти години од минатиот век? Веројатно вака: А, бе, ајде, оди, бегај таму.
Сите ние сме свесни за илјадниците камери што нѐ следат насекаде. (Пред влезот на зградата во која живеам се поставени камери. Пред лифтот, исто така.) Сите ние знаеме како можат да се (зло)употребуваат мобилните телефони. Сите што користиме социјални мрежи, знаеме како работи нивниот алгоритам. Што се вели, не мора ни да кликнеш на нешто, туку доволно е и да помислиш дека ти е потребно ново лавабо во кујната, па да почнат да те бомбардираат милион сајтови за кујнска опрема.
Малку од нас се свесни што сѐ не следи од небото, ама навигацијата од мобилниот телефон со радост ја користиме.
Ми се чини дека Борис Дежуловиќ, еден од учесниците на споменатиот фестивал, истакна дека оваа дистопија во која живееме не е наметната, туку е со наш благослов. Нема тука знаци на видлива присила. Напротив, нашата дистопија се прави, не само со наше одобрување, туку со наша желба да бидеме снимани и следени од секој агол.
Она што мене ми е фрапантно (не знам дали некој од учесниците на фестивалот го кажа на трибината или беше кажано во неврзаните разговори, ама тоа сега е сосема сеедно) се нападите, најверојатно направени од израелските тајни служби, врз членовите на Хезболах со бомби поставени во пејџери и токи-вокија.
Станува збор за илјадници напади (поточно за илјадници комуникациски апарати) и за бројни жртви. Прашањето е како тој (тие) што ги поставувал експлозивните направи знаел дека тие, без исклучок, ќе завршат во рацете на „непријателот“? Или му било сеедно? Кај пукне, нека пукне?
Македонскиот дел од дистопијата
Всушност, круцијалното прашање е дали знаеме што носиме ние кога со нас носиме мобилни телефони. Македонија има сериозно и познато искуство со прислушувањето. Има и искуство со извесни израелски компании за купување прислушни уреди.
Но, ете, да замислиме дека ни тоа не е најбитната ставка во оваа тема. За момент да влеземе во една сериозна и недокажлива дистопија: задолжените за прислушување да сфатат дека говорите нешто против власта, кој ќе ги спречи да го активираат експлозивот што се наоѓа во вашиот мобилен телефон?
Текот на мислите ме тера малку пореално да размислам за македонскиот дел од светската дистопија. Да, точно е. И тука, кај нас, без некои особени тешкотии може да ме пронајде секој оној што сака да ме најде. Токму деновиве се соочувам со тој феномен. Ме пронаоѓаат банките кога им должам некаква камата. Ме пронаоѓаат извршителите кога треба да ме извршат. Ме пронаоѓаат адвокатите кога сум им потребен. Полицајците ми ѕвонат на врата во 4 наутро кога не сум се одѕвал на некакво несуштинско сведочење… итн.
Но, дури и во дистопијата на македонски начин мора да има некакви фалшливи тонови. Не ме пронаоѓаат само луѓето што издаваат лични и матични документи. И тоа навистина ми дава надеж. Барем од некого можам да се сокријам.
Се фотографирав за пасош и лична карта, не знам веќе, некаде во јуни. Прашав кога ќе бидат документите, а службеникот ми одговори кога ќе добијам смс-порака. Не добив смс-порака. Во еден момент отидов и си го зедов пасошот (ми требаше), каде што е забележено дека бил готов околу 40 дена пред да го подигнам. Уште немам отидено да си ја земам личната карта. Немам добиено смс-порака.
Имам јас историја со тие лични документи и претходно, ама предолго е да ја објаснувам тука. Роден сум во Словенија. И таму некаде, во екот на југословенските војни, морав да извадам извод од матичната книга на родените од мојот роден град. Пасошот ми беше истекнат, а личната карта истечена. Поентата ми е во тоа што купив еден плик, во него буквално ставив две евра, и им го испратив. Таканаречениот интернационален извод го добив, да кажеме, во рок од најмногу десет дена. Заедно со кусурот, затоа што цената беше (во наши пари) некаде евро и 20 центи.
И, конечно, поводот за цело ова писание. Една госпоѓа во прилично сериозни години (веројатно во деветтата, а можеби и десеттата деценија), речиси неподвижна и со низа болештини што ја следат таа возраст, мајка на моја познаничка, останува вдовица.
Нејзиниот сопруг, германски државјанин, починува на исто толкава или поголема возраст. Жената за која говорам има право на дел од германската пензија на нејзиниот сопруг. За да го оствари тоа право, мора таму да се приложат некои документи. На пример, венчан лист. И мора лично да оди да го направи тоа.
Мојата познаничка уште од пред неколку месеци двапати плаќа такси во две некакви подрачни единици на Министерството за правда. Дури, за разлика од мене, добива и смс-порака дека документот е готов, ама не е. И тука ништо не се може. А целата работа е врзана со термини.
Сѐ додека не се најде некој пријател што има некој пријател кој има пријател таму каде што треба. Познаничката вели дека човекот само притиснал копче на некој компјутер и сѐ било завршено за помалку од една минута.
Секако ми е жал за оние несреќници од „изгубениот“ авион. Можеби ако имаа пријател кој има пријател на вистинското место досега ќе беа пронајдени.
Мислењата и ставовите изнесени во колумните се на авторите и не нужно ги рефлектираат позициите и уредувачката политика на БИРН Македонија
