Небезбедно засолниште: бегалците од ЛГБТ заедницата меѓу животот и смртта

Алексија Цангари | Истанбул, Лерос, Кос, Атина

Сенди веднаш знаела дека клиентот е опасен. Повеќето луѓе кои кружеле околу истанбулскиот плоштад Таксим во потрага по секс, обично се движеле нервозно или глумеле лежерност. Но, на овој човек злото му се гледало во очите. 

„Од неговиот стил, можеше да се каже дека нема пари”, се сеќава таа. „Ја предупредивме да не оди со него. Тој изгледаше сомнително. Но, таа не слушаше. И требаа пари”.

Сенди стои на истото место на плоштадот Таксим, од каде што ја гледала нејзината пријателка Варда, како го следи турскиот маж низ толпата, една саботна вечер шест месеци претходно, на 17 декември 2016 година. Тогаш било последен пат кога ја видела жива.

Исто како и Сенди, Варда била трансродова бегалка од Сирија. И двете избегале од војната и прогонот во потрага по безбедно засолниште во Европа. Стигнале до Истанбул, каде што протерувани од локалните жители и другите бегалци, морале да продаваат секс за да преживеат.

„Три часа подоцна ја побаравме на нејзиниот телефон, но беше исклучен”, вели Сенди низ солзи, додека маскарата и тече по лицето. „Се вратив дома и ја најдов прекриена со крв. Едвај ја препознав”.

Сенди покажува слика на нејзиниот мобилен телефон од местото на убиството. Варда лежела на подот со огромна рана на нејзината страна и долниот дел од грбот. Убиецот ѝ ја извадил утробата, ѝ го пресекол грлото и ѝ ги пресекол гениталиите.   

„На крајот, полицијата дојде и го зеде нејзиното тело”, вели Сенди. „Сакавме да ѝ направиме соодветен погреб, но тие не ни дозволија. Таа беше погребана како куче”.

Варда имала 30 години, на иста возраст како Сенди. Нејзиното последно почивалиште се гробиштата на источната периферијата на Истанбул, каде растат диви цвеќиња од нејзиниот необележан гроб.

Кога по нејзината смрт, Сенди контактирала со роднините на Варда во Сирија, тие рекле дека таа му донела срам на семејството. Не дозволиле да се подигне споменик на гробиштата.

Полицијата никогаш не го фатила убиецот, а убиството во голема мера поминало незабележано во Турција, каде активистите за човекови права велат дека злосторствата од омраза се почести кон лезбијките, хомосексуалците, бисексуалците и трансродовите лица (ЛГБТ).

За дел од бегалците припадници на ЛГБТ заедницата во Истанбул, тоа ја запечатило нивната одлука да се обидат на било кој начин да стигнат до Западна Европа.

Во текот на летото и есента 2017 година, Балканската мрежа за истражувачко новинарство (БИРН) ги следеше бегалците, припадници на ЛГБТ заедницата, кои имаа намера да патуваат од Турција кон Грција, а потоа и кон земјите на север.

Со затворањето на добро развиените бегалски рути, по потпишувањето на договорот меѓу ЕУ и Турција за спречување на протокот на луѓе кон Европа, бегалците морале да им плаќаат на шверцерите за да ги пренесат преку границите.

Она што следеше беше драма од страв и изгубена надеж додека сонот за подобар живот се претвораше во кошмар на насилство и дискриминација.

Нивните приказни ги потенцираат психолошките и физичките трауми со кои се соочуваат многу ЛГБТ бегалци, бидејќи стигмата и прогонството се нивни придружници во потрагата по азил.

Тие, исто така, ја истакнуваат неможноста на земјите-домаќини и хуманитарниот систем да ги заштитат една од најранливите групи во најголемото движење на раселени лица во Европа по Втората светска војна.

Сите ЛГБТ бегалци интервјуирани за оваа приказна сакаа да бидат идентификувани по нивните избрани имиња затоа што беа загрижени за нивната безбедност.

Злосторства од омраза

Конвенцијата за бегалци на ООН од 1951 година, која ги обврзува земјите потписнички да ги заштитат луѓето што бегаат од опасност, го дефинира статусот бегалец како „лице кое има добро-основан страв од прогон од причини како што се раса, религија, националност, политички мислења или членство во одредени социјални групи“. 

Иако конвенцијата не се однесува конкретно на ЛГБТ луѓето, ЕУ директивата во 2011 година посочува дека прогонот заради сексуална ориентација или родов идентитет е цврста основа за барање азил.

Никој не знае колку ЛГБТ лица има меѓу милионите кои избегале од конфликтите, сиромаштијата и прогонот на Блискиот Исток, Северна Африка и Јужна Азија во последниве години, при што многумина се надеваат дека ќе стигнат до северна Европа.

Според канцеларијата за статистика на Европската комисија, од 2015 година, барање за азил во земјите на ЕУ поднеле околу 2,9 милиони луѓе.

Само Белгија собира податоци за барањата за азил поднесени од припадници на ЛГБТ заедницата, иако нејзините најнови бројки се однесуваат на периодот 2008-2012 година. Во тој период, 4,4 проценти од барањата биле поднесени врз основа на сексуална ориентација или родов идентитет.

„Ми се смееја и ми рекоа дека сум го добил тоа што сум го заслужил бидејќи сум педер”

– Рамтин, 27-годишен хомосексуалец и бегалец од Иран

Во меѓувреме, околу 3.4 милиони луѓе тропаат на европската врата во Турција, земјата која е домаќин на најголемиот број бегалци на светот, покажуваат податоците од Агенцијата на ООН за бегалци (УНХЦР).

Рамтин, 27-годишен хомосексуалец од Иран, е еден од нив.

Околу пладне на 25 јуни 2017 година, тој стоел на едната страна од плоштадот Таксим, додека активистите за заштита на човековите права се собирале од другата страна во знак на протест заради забраната на годишната ЛГБТ парада на гордоста.

Тоа било трета година по ред како канцеларијата на гувернерот го забранувала собирот, при што како причина ја наведувала јавната безбедност поради заканите од екстремистички групи.

Нешто повеќе од една година по неуспешниот воен удар, и прогласувањето на вонредна состојба од страна на владата, за која критичарите велат дека била искористена за да се зацврсти авторитарното владеење и да се спречи дисидентство, полицијата не била расположена за игри.

Рамтин гледал со страв, кога повеќе од 30 полициски автобуси, камиони на кои имало монтирано водени топови и тенкови, ги блокирале сите влезови што воделе кон авенијата Истиклал, пешачка улица на плоштадот Таксим, која вообичаено е преполна со локални жители и туристи.

Неговите инстинкти биле да им се придружи на демонстрантите – но влогот бил голем.

Апсењето би можело да значи депортација во Иран, каде што локалниот суд го осудил на смрт во 2015 година за стапување во „неприродни односи”. Благодарение на еден негов роднина, кој ги подмитил затворските чувари во неговото село, успеал да избега од затворот и да побегне во Турција, вели тој.

Амнести интернешенл проценува дека 5.000 геј мажи и лезбијки биле егзекутирани во Иран по револуцијата во земјата во 1979 година.

Додека полицијата за спречување немири почнала да фрла солзавец и да пука со гумени куршуми, терајќи ги демонстранти да трчаат низ плоштадот, Рамтин донел одлука и се сокрил на сигурно во едно кафуле во близина.

Откако пристигнал во Турција, Рамтин вели дека бил ограбен, силуван и добил смртни закани од локалното население и другите ирански бегалци. Кога ги пријавил злосторствата, полицијата му се потсмевала.

„Ми се смееја и ми рекоа дека сум го добил тоа што сум го заслужил бидејќи сум педер”, вели тој.

На хартија, Турција има долга историја на толерирање на хомосексуалноста, која е легална од основањето на републиката во 1923 година.

Но, растечката хомофобија во сѐ повеќе реакционерната и антисекуларна клима ја прави земјата сѐ друго освен засолниште за лицата од ЛГБТ заедницата кои бараат азил, велат групите за застапување на човековите права.

Во ноември, турскиот претседател Реџеп Тајип Ердоган изјавил дека зајакнувањето на ЛГБТ лицата било „против вредностите на нашата нација”. Една недела подоцна, канцеларијата на гувернерот на Анкара ги забранил сите ЛГБТ културни настани во градот.

Јилдиз Тар, портпарол на здружението „Каос геј и лезбијски културни истражувања и солидарност“, група за застапување на човековите права од Анкара, вели дека таквите чекори помогнале да се разгори хомофобијата и трансфобијата што тлеела.

„Има многу злосторства од омраза, иако немаме точни бројки, бидејќи владата не собира никакви статистики”, вели тој, седејќи на скали во едно затскриено сокаче во центарот на Истанбул.

Тар го наведува случајот на Мухамед Висам Санкари, геј сириски бегалец кој во 2016 година бил обезглавен и толку брутално осакатен во Истанбул што неговите пријатели можеле да го идентификуваат само по панталоните.

Санкари ѝ кажал на полицијата дека бил во опасност откако бил киднапиран пет месеци претходно и бил одведен во шума каде што бил силуван и малтретиран од непознати напаѓачи. 

Никој не бил изведен пред лицето на правдата ниту за нападот, вели Тар.

Не беше можно да се достават прашања на полицијата во Истанбул. Турската амбасада во Атина одби да коментира за случајот Санкари и за други прашања, вклучително и прашањата за правата на лицата од ЛГБТ заедницата во земјата која брои 80 милиони луѓе.

Тар вели дека лицата на ЛГБТ заедницата кои побегнале од некои земји, особено Иран, можат да сметаат на добро воспоставените мрежи за поддршка за да им помогнат да сврзат крај со крај и да успеат да го изодат долгиот процес за добивање азил.

„Има многу злосторства од омраза”

– Јилдиз Тар, портпарол на здружението „Каос геј и лезбијски културни истражувања и солидарност“

„Тие го објавуваат својот родов идентитет и бараат меѓународна заштита”, вели тој. „Овој процес може да потрае со години и бидејќи тие имаат проблеми со пристап до услуги, скоро сите од нив претрпеле физичко или вербално насилство”.

Во меѓувреме, ЛГБТ бегалците од Сирија честопати се целосно оставени сами на себе, вели Тар.

Според најновите податоци на УНХЦР, Сиријците сочинуваат 90 отсто од бегалците во Турција што е околу 3,1 милиони лица.

Сирискиот закон го криминализира „неприродниот сексуален однос” со казна затвор до три години, а безброј ЛГБТ лица биле мачени и убивани во областите контролирани од борците на Исламската држава, велат групите за заштита на човекови права. 

Од 2011 година, Меѓународната асоцијација на лезбијки, хомосексуалци, бисексуалци, транс и интерсексуалци, сојуз на групи за поддршка на човековите права, ја прогласило Сирија за најопасна земја во светот за членовите на ЛГБТ заедницата.

„Со сириските бегалци, проблемот е тие јавно да се произнесат и да кажат кои се”, вели Тар. „Оттука, тие не се евидентирани како ЛГБТ бегалци и нивните посебни потреби се игнорираат”.

Според извештајот на УНХЦР објавен во 2015 година, ЛГБТ бегалците кои не се регистрирани ризикуваат „тешка социјална исклученост и насилство во земјите каде бараат азил од страна на заедницата домаќин и пошироката заедница на баратели на азил и бегалци”.

„Ова не е рај” 

За Махер, 23-годишна трансродова жена од Ирак, убиството на Варда било последната капка.

Дома во Ирак, Махер водела двоен живот. Во полициската станица каде што работела како администратор, колегите ја сметале за момче како нив. Но, сето тоа се променило кога еден ден го оставила телефонот во канцеларија. Во него имало слики од неа со долга црна перика и женска облека.

Колегите кои ги виделе фотографиите ја уапсиле. Таа била обвинета за извршување „неприродни дела”, мачена и затворена, раскажува таа. По три и пол месеци, била ослободена под услов нејзиниот брат да биде гаранција додека го чекала судењето.

Кога неколку месеци подоцна избегала од земјата, нејзиниот брат бил уапсен и осуден на доживотен затвор – факт што таа вели дека секојдневно ѝ тежи на душата.

Еден месец пред да биде убиена Варда во Истанбул, Махер видела друга трансродова сексуална работничка убиена на плоштадот Таксим.

Махер стоела на плоштадот со нејзиниот пријател, Хасан, геј бегалец од Сирија, кога група мажи почнале да ја малтретираат сексуалната работничка.

„Хасан сакаше да оди и да ја заштити”, вели таа. „Не ни беше пријателка, но ја знаевме од плоштадот. Јас навистина се плашев дека овие луѓе ќе нè нападнат, па го оддалечив Хасан. По некое време, мажите ѝ го пресекле грлото со нож”.

Во периодот од 2008 до 2016 година, во Турција се убиени 43 трансродови лица, според  извештајот од 2016 година на групата за човекови права „Трансџендер Европа“, иако се истакнува дека бројот е само „врв на сантата мраз”.

Потресени од насилството околу нив, Махер и тројцата блиски пријатели, исто така бегалци, меѓу кои и Хасан, решиле да се обидат да стигнат до Холандија, што тие ја сметале за еден вид ветена земја.

Хасан, кој бил фризер во Алепо во Сирија и има бланширана руса коса, сонува да отвори свој фризерски салон во Амстердам.

Сенди, 30-годишната трансродова бегалка од Сирија, која го пронашла телото на Варда, одлучила да не оди со нив. Таа добро го знаела Амстердам, бидејќи живеела таму седум месеци откако му платила на еден шверцер во 2013 година да ја однесе таму со авион и лажни документи.

„Мажите ѝ го пресекоа грлото со нож”

– Махер, која вели дека видела како е убиена една сексуална работничка на плоштадот Таксим

Таа била депортирана назад во Турција откако била фатена како илегален имигрант.

„Тука имам дечко, а и животот повторно го изградив во текот на последните четири и пол години”, вели Сенди, која неодамна била подвргната на операција за промена на полот од страна на лекар кој работи на црно во Истанбул. „Амстердам, исто така, не е рај за нас”.

На околу 2.000 километри во Амстердам, некои ЛГБТ лица кои бараат азил го делат разочарувањето на Сенди за земјата што некогаш била славена како светилник на толеранцијата.

Во 2017 година, амстердамската добротворна организација наречена „ЛГБТ поддршка за азил“ им помогнала на околу 100 ЛГБТ бегалци околу нивните барања за азил. Организацијата вели дека десетици барања биле отфрлени, бидејќи властите сѐ повеќе не сакаат да веруваат во чесните намери на апликантите.

„Луѓето мислат дека стигнале на безбедно место, но наместо тоа, тие живеат во кошмар”, изјави за БИРН во интервју по Скајп, Сандро Кортекас, претседател на добротворната организација. „Системот дури се сомнева дека тие се хомосексуалци. Како еден бегалец би можел да се врати во воена [зона] или на место каде што ќе се соочи со смртта?”

Јоханес Лукас Гартнер, програмски директор на групата за човекови права „Човечност во акција” во Берлин, ги сумирал потешкотиите на многу ЛГБТ бегалци во еден свој есеј.

„За да им се даде азил на бегалците хомосексуалци, тие треба да им докажат на имиграционите власти и на судството дека се навистина хомосексуалци, дека се плашат од прогон врз основа на нивната сексуалност и дека таквиот страв е основан”, напишал тој.

„Сепак, дури и во случаите на политички, верски или етнички прогон, исходот за нивните барања во голема мера зависи од постоењето на обично непостоечки докази”.

Необесхрабрени, Махер и Хасан тргнале за Грција во јануари 2017 година, заедно со ирачкото момче на Хасан, Махди и Лара, трансродова жена од Сирија.

Секој од нив му платил на шверцерот по 800 евра за да ги однесе со гумен чамец од источното пристаниште Бодрум до грчкиот остров Лерос, кој се наоѓа на 80 километри од турското копно.

Нивното патување било во спротивност со договорот помеѓу ЕУ и Анкара потпишан во 2016 година, според кој Турција треба да ги запре нелегалните преминувања во Грција, во замена за финансиска помош и побрзи разговори за членство во ЕУ.

Договорот, сепак, не ја затворил рутата во Егејското Море. Во 2015 година, просечно 6.828 луѓе дневно преминувале од Турција во Грција. До декември 2016 година, според УНХЦР бројот се намалил на 54 на ден. 

Со оглед на тоа што балканските земји на север, исто така, ги затвориле границите, многу бегалци и емигранти се затекле во камповите и урбаните центри низ цела Грција.

До крајот на ноември, речиси 15.500 луѓе биле заробени на островите во источниот Егеј, надевајќи се дека ќе бидат префрлени на грчкото копно. Оние чии барања за азил ќе бидат отфрлени ќе бидат депортирани – во Турција, ако се регистрирале таму на пат кон Грција, или пак во нивните матични земји.

Кога стигнале на Лерос, Махер, Хасан, Махди и Лара се регистрирале во кампот во заливот Лаки составен од десетици транспортни контејнери преобразени во живеалишта, сместени на локација на една психијатриска болница.

Тие велат дека заканата од насилство била постојана, како од жителите на кампот, така и од локалното население на островот кој брои 8.000 жители. Во мај, група мажи ја прободеле Лара додека се движела низ главната улица на островот.

„Слушнав дека некој вика зад мене на грчки”, вели 28-годишната трансродова жена од Хoмс, град во Сирија. „Пред да можам да ја свртам главата, почувствував остра болка во грбот и паднав на градите. Мислам дека тоа ми го спаси животот”.

Запрашани за наводните напади врз ЛГБТ бегалците, некои грчки локални жители рекле дека тоа си го заслужиле.

„Тие ќе ги направат нашите синови лигуши и педери”, вели Јанис Кумулис, сопственик на една продавница за изнајмување автомобили.

Критичната точка

Од другата страна на Егејското Море, ЛГБТ бегалците се наоѓаат во подеднакво несигурна средина.

„На ЛГБТ бегалците им е потребна дополнителна заштита, бидејќи тие се подложени на различни форми на насилство и немање пристап до основните услуги”, вели Маргарита Контомихали, координаторка на програмата за поддршка на ЛГБТ лицата кои бараат азил во рамки на добротворната организација со седиште во Атина, наречена „Солидарност сега“.

На малиот остров Кос, оддалечен два часа од Лерос со траект, хомосексуалците кои бараат азил се засолнати во еден напуштен хотел и велат дека се прогонувани од стравот од депортација.

„Двапати се обидов да се убијам во кампот”, вели Басим, 31-годишен маж кој побегнал од Ирак откако неговиот екстремистички брат се обидел да го убие. „Бев преголема кукавица да си го докрајчам животот”.

Тој ги задушува солзите додека ги покажува лузните на левото бедро што ги добил една ноќ во 2016 година, кога неговиот брат влегол во неговата соба, истурил масло врз него и му ја запалил ногата.

Грчката порта кон Европа

Во 2015 година банкротираната Грција станала позната како порта кон Европа, бидејќи повеќе од еден милион бегалци и мигранти стигнувале во земјата преку Турција, пред да заминат кон други дестинации во Западна Европа.

Како одговор на најголемото движење на раселени лица по Втората светска војна, Европската унија потпишала договор со Турција во март 2016 година за да ги спречи луѓето да преминуваат во Грција, во замена за финансиска помош и побрзи разговори за пристапување кон ЕУ.

Според договорот, Брисел и Анкара се согласиле дека сите нови „нерегуларни емигранти и баратели на азил” кои по 20 март 2016 година ќе преминат на грчките острови ќе бидат вратени назад во Турција.

Во меѓувреме, за секој Сириец кој би бил вратен од грчките острови во Турција, друг Сириец би требало да биде преселен во Европската унија.

И, конечно, Турција требало да ги преземе сите неопходни чекори за спречување на отворање нови морски или копнени правци кон ЕУ.

Во март 2016 година, Македонија, Хрватска и Словенија ги затворија своите граници, оставајќи десетици илјади бегалци и мигранти заробени во Грција.

„Мојот брат сè уште ме бара. Но, ниту тука во Грција, не се чувствувам безбедно”.

ЛГБТ бегалците велат дека некои локални хуманитарци немаат ниту обука ниту свест за справување со чувствителни случаи, додека други се сосема хомофобични.

18-годишен сириски геј маж кој одби да биде идентификуван, ги опиша своите фрустрации кои се однесуваат на постапката за азил. Тој вели дека бил многу збунет во интервјуто со официјалните лица за да биде искрен во врска со опасностите со кои се соочувал во Сирија затоа што е геј.

„Преведувачот беше човек кој не преведуваше токму она што му го кажував”, вели тој. „Можам да разберам нешто базично на англиски и сигурен сум во тоа. И никој не ми рече дека е безбедно да ја откријам мојата сексуална ориентација”.

Кога по неколку месеци неговата апликација за азил била одбиена, тој побарал второ интервју и овој пат „излегол јавно” пред официјалните лица. Секој ден што го поминува во чекање додека да биде донесена одлуката за азил за него претставува агонија. 

Во текот на летото, младиот човек нашол работа во еден бар на плажа, каде што според него бил принудуван да работи 12 часови на ден цел месец без плата, а бил и сексуално вознемируван од сопственикот.

„Не можам да кажам никому, бидејќи сум премногу засрамен”, вели тој.

Во јуни, Махер, Хасан, Лара и Махди добиле дозвола да го напуштат Лерос и да отпатуваат во Атина, каде што формално побарале азил за Холандија.

Нивниот месечен надоместок од 90 евра по човек што им го исплаќа УНХЦР не е доволен за живот, велат тие.

„Кога пристигнавме во Атина, Хасан и јас отидовме во супермаркет”, вели Махди, 32-годишен геј Ирачанец кој бил принуден да го напушти својот дом во Кувајт откако неговиот хомофобичен брат се обидел да го убие.

„По патот, мислам дека емигрантите од Грузија викаа: „Одете си, лигуши! „Моравме да се вратиме во станот, но тие сѐ уште беа надвор, фрлајќи со камења кон прозорецот”.

Двајцата се сместени во областа Кипсели во центарот на Атина што им го обезбедило Здружението за социјална поддршка на младите, невладина организација која им помага на маргинализираните млади лица.

И покрај поддршката, сите четворица велат дека се наоѓаат на критична точка.

„Од првиот момент, сè што слушам се ветувања”, вели Махди. „Никому не можам да верувам тука, ниту на [хуманитарните] организации. Не знам што да очекувам или како да продолжам”.

Фалсификувани документи

Во јуни, Махер, Хасан, Махди и Лара одлучиле дека повеќе не можат да го чекаат процесот на азил да дојде до завршница. Било време да платат на некој шверцер да ги однесе во Амстердам.

Близу до црквата „Св. Никола“ на улицата Ахарнон, тие сретнале еден низок маж, кој зборувал арапски и им ги претставил опциите.

Основен фалсификуван пасош од ЕУ и авионски билет ќе ги чини 800 евра по човек. За 3.000 евра, тие би можеле да добијат висококвалитетен украден пасош и место на брод за крстарење што ќе ги однесе преку Медитеранот. Делукс пакетот дури вклучувал и мито за вработените во крајбрежната стража, рекол тој.

Човекот им покажал фотографии од лажни документи. На крајот, тие се договориле за зделка вредна 1.500 евра, што ќе би им обезбедила прилично добар фалсификуван пасош, најверојатно бугарски или романски, и авионска карта.

Тие му ги предале парите во банкноти од по 50 евра, пари заработени од сексуална работа и дадени од пријатели кои живеат во Кувајт.

Кон крајот на септември, кратко време пред да дојде времето за патување, ги погодила трагедија.

Една ноќ, Махер не била при себе. Била заборавена, збунета и имала проблеми со дишењето. Наскоро, почнала да крвари од устата.

Хасан повикал брза помош. Требала цела вечност да пристигне, па ја ставиле во такси и тргнале кон болницата.

Прво, лекарите не сакале да им кажат на Хасан и Махди што не е во ред со Махер, бидејќи не биле роднини. Но, по две недели, тие откриле дека таа имала интракранијален тумор на мозокот и преживеала два мозочни удари.

Нејзината состојба не може да се оперира и не очекуваме да преживее, рекле тие.

Туморот може, но не мора да биде поврзан со насилството што таа го претрпела додека била во затвор во Ирак, велат лекарите. До времето на објавување, Махер одвај можеше да зборува и не ги препознаваше посетителите.

Уништени, Хасан, Махди и Лара немаат поим што да прават понатаму.

Една вечер кон крајот на ноември, Хасан и Махди биле во посета на Махер, чија состојба се влошува. Махди постојано велел: „Што е следно? Што е следно?”

Хасан седнал на работ од креветот и ја ставил раката околу Махер.

„Престани да го прашуваш тоа, Махди”, рекол тој со тивок, рамен глас. „Важно е дека сме заедно, ние тројца”.

Тој го кренал својот мобилен телефон и направил селфи – од нив тројца.

Алексија Цангари е фриленс репортерка и видео новинарка која работи во Атина. Оваа статија е изработена како дел од Балканската стипендија за новинарска извонредност, поддржана од Фондацијата ЕРСТЕ и Фондацијата Отворено општество, во соработка со Балканската мрежа за истражувачко новинарство.