Кога новинари испраќаат текстови за авторизација, односно за соговорниците да го потврдат тоа што го кажале, им се случува назад да добијат сосема нов текст, со одговори што претходно не биле дадени, дури и со прашања што не биле поставени во првичното интервју. Кога се прави видеоинтервју, пак, има случаи соговорникот да бара тој да одлучи на кој начин ќе се употребат материјалите снимени со него, како што можеше да се види во неодамнешната снимка објавена од болницата „Жан Митрев“, во која нејзиниот сопственик инсистира да се потпише договор за интегрално објавување со редакцијата на ИРЛ.
Во име на спречувањето „изјавите да се извадат од контекст“, авторизацијата се користи како обид да се контролира контекстот или да се наметне нов, што е спротивно на новинарските стандарди и на слободата на изразување, велат соговорниците со кои разговараше БИРН.
Употребувањето различни форми на заштита на соговорниците од погрешни или злонамерни интерпретации на нивните изјави е сосема нормална пракса во новинарството. Сепак, има граници што не смее да се поминат за да не се наруши професионалниот интегритет, а во македонскиот медиумски амбиент токму тие граници се често на удар.
„Сме имале симпатични ситуации каде што сме пратиле интервју на авторизација, да ни се врати назад со комплетно променети прашања и со комплетно променети одговори. Во една таква смешна ситуација, јас реков дека такво интервју нема да потпишам, бидејќи соговорникот сам си го смисли, надвор од прашањата и од тоа што беше направено“, вели новинарот Саше Димoвски, претседател на Советот на честа на ЗНМ, потсетувајќи се на деновите кога беше дел од редакцијата на неделникот „Фокус“.
Договори со чесни и со нечесни намери
Авторизацијата, додава Димoвски, треба да се употребува за да се избегнат технички грешки, да се изменат некои зборови што можеби не биле разбрани и слично, но поголеми интервенции од тоа значат повреда на правото на новинарот да праша и да добие одговор на своите прашања.
„Прашањето е дали ќе прифатите соговорникот да си направи интервју како што тој сака, а вие само ќе послужите како техничка машина што треба да го обликува“, смета Димoвски.
Борис Георгиевски, главен уредник на македонската редакција на Дојче веле, вели дека за авторизацијата нема универзални правила, но насекаде низ светот има препораки како таа треба да се прави. Во Германија, додава тој, се препорачува таа да се прави исклучиво поради фактички, лингвистички или граматички грешки, поситни работи што може да се исправат во завршено интервју.
„Поголеми измени што го менуваат контекстот, ја менуваат суштината на дадената изјава или на целото интервју, во принцип не се прифаќаат и не се дозволени“, вели Георгиевски.
Правењето интервју, според соговорниците, подразбира договарање со соговорникот за многу аспекти – како да се сними, уреди, објави. Како што вели Георгиевски, интервјуто е еден вид коавторско дело, во кое и двете страни имаат свои очекувања, но и свои права. Важно е, како што објаснуваат, да се утврди за што ќе се употреби материјалот – дали тој е за прилог во вести каде што може да се пуштат четириесетина секунди до една минута од разговорот, дали е за документарен филм или за друга форма на новинарско изразување. Од тоа зависи и што може да договорат двете страни однапред.
Димовски додава дека договарањето, дури и потпишувањето писмени договори за тоа како да се изведе и објави едно интервју се позната работа во светот и служат за еднакво да се заштитат, и медиумската екипа, и соговорникот.
„Меѓутоа, прашањето е дали има чесна намера и од едната и од другата страна за тој договор само да ги заштити, или, пак, со тоа би се нарушила уредувачката политика и слободата на изразување“, нагласува тој.
Злоупотреби ја оцрнија целата професија
Целосната доверба во медиумите е 7 отсто, а целосната недоверба 20 отсто | Извор: ИРИ
Обидите да се пречекори линијата и да се бара соговорникот директно да влијае врз начинот на кој ќе биде презентирано неговото интервју, односно да се вмеша во уредувачката политика, често се правдаат со минати искуства на манипулации со изјавите. И Димовски и Георгиевски се согласуваат дека, за жал, начинот на кој се практикува новинарството придонесува за ниската доверба во медиумите општо (како што покажуваат и резултатите од испитувањата на јавното мислење), а со тоа и за недоверба кај многу соговорници кога новинар или медиумска екипа ќе им пристапи и ќе им побара изјава.
„Има проблематични објави во кои работите се вадат од контекст, што ги прави соговорниците нервозни, па не сакаат да влезат во разговор во кој би можеле да бидат погрешно интерпретирани. Тоа до некаде е разбирливо, меѓутоа не треба да се претерува и секој треба да знае каде и кому дава интервју“ вели Георгиевски.
Политичарите се тие што најчесто се жалат дека биле злоупотребени или извадени од контекст, смета Димовски, додавајќи дека со тоа тие дополнително придонесуваат за ниското ниво на доверба кон медиумите и кон новинарите. Тој истакнува дека ако продолжи да се развива тој однос на заемна недоверба, во кој се стигна и до фаза да се нудат пишани договори како услов да се даде интервју, може да се отиде во многу погрешен правец.
„Затоа јас не ги препорачувам пишаните норми ни на едната, ни на другата страна. Имаме закон за заштита од граѓанска одговорност, па ако навистина има клевета или навреда, прво постои правото на демант, исправка во исто време и простор, а потоа и судска заштита“, додава тој.
(Не)моќта на демантот
Сепак, во еден момент од расправијата меѓу Жан Митрев и редакцијата на ИРЛ околу тоа како да се објави интервјуто со него, докторот рече дека не сака да се доведува во позиција да бара деманти, бидејќи биле залудни, односно откако нешто ќе се објави во јавноста, тоа останува да лебди, без разлика што е демантирано.
„Навистина, сликата тешко се менува откако нешто ќе излезе во етерот. Тоа не е случај само кај нас, туку секаде во светот“, вели Георгиевски.
Димовски, сепак, смета дека причините за недоволната успешност на демантите да ја побијат првичната информација многу повеќе лежат во содржината на самите деманти и во начинот на кој се напишани, отколку во тоа како јавноста ги сфаќа.
„Секој што пушта демант, треба да знае дека ги демантира неточните информации што се пласирани. Паушалните деманти не кажуваат ништо. Не може ништо да постигнете ако испратите демант во кој се вели – во целост го демантирам написот на некој медиум. Напротив, треба да ги пишува конкретните работи што биле изнесени. Во тој случај, демантот би ја имал истата сила како и претходно објавената информација. Во спротивно, само сте нафрлиле магла, а во маглата нема факти“, објаснува тој.
