Градоначалникот на Тирана, Ерион Велиај (45), кој ја изгради својата политичка кариера благодарение на кампањи за борба против корупцијата поддржани од донатори – и се сметаше веројатно за следен лидер на Албанија – беше уапсен во понеделникот и обвинет за водење сложена шема за поткуп и перење пари.
Петмина инвеститори се во домашен притвор заедно со сопругата на Велиај, Ајола Ксоса – за која се тврди дека за четири години потрошила околу 800.000 евра на онлајн купување на накит и облека.
Претходно, во понеделникот, денот на Велиај изгледаше многу поинаку на албанските телевизии. Тој се појави на неколку канали истовремено и на повеќе профили на социјалните мрежи, во како што беше наведено „пренос во живо“, играјќи си со деца од градинка во Изберишт, приградска населба во Тирана.
Но, во исто време, тесен круг новинари кои следат криминал знаеја дека Велиај всушност не емитуваше снимки во живо од градинка. Тој беше во неговата канцеларија. Таму, офицерите од Националното биро за истраги му изрекоа притвор под обвинение за водење сложена шема за поткуп која поминува низ мрежа на невладини организации и компании контролирани од неговата сопруга и брат.
Се чини дека ова го сигнализира крајот на политичката кариера која ја започна пред две децении надвор од која било од главните политички партии, а која беше финансирана со милиони евра од западните партнери на Албанија, кои ја спонзорираа антикорупциската кампања предводена од локални невладини организации – од кои едната, Мјафт! (Доста!), ја предводеше младиот, образован во САД Велиај.
Како изразен показател за антипатијата што Велиај оттогаш ја акумулираше меѓу младите активисти – со кои се судри за прашања кои се движат од правата на Ромите до губење на културното наследство и хаотичниот урбан развој – некои млади прославија со организирање забава во близина на притворските ќелии во Тирана, делејќи храна и вино.
Внатре, Велиај ја мина својата прва ноќ во притвор, од каде што ги отфрли обвиненијата преку објава на Фејсбук и им се нафрли на обвинителите, тврдејќи дека е жртва.
Ксоса сè уште не ги коментираше обвиненијата против неа, но Велиај очигледно ги отфрли во име на двајцата велејќи:
„Моето семејство нема никаква врска со корупција“.
Од антикорупционер до градоначалник
Активистите постојано се жалеа на закани и притисоци од Велиај | Фото: официјален Фејсбук профил на Ерион Велиај
Велиај влезе во политиката по неколку години активизам, основајќи ја Г-99, партија која не успеа да привлече многу гласачи на изборите во 2009 година. Потоа им се приклучи на социјалистите, а подоцна и на опозицијата.
Во 2013 година стана министер, а во 2015 година градоначалник на Тирана што се смета за најголемата награда во албанската политика што млад политичар можеше да ја сонува – профитабилна позиција со многу моќ и малку контрола.
Таа позиција, исто така, можеше да го доведе на чело на владејачката Социјалистичка партија и да го направи наследник на актуелниот премиер Еди Рама.
Велиај се соочи со тешки моменти за време на неговото децениско владеење со Тирана, што вклучуваше неколку истраги во кои обвинителите не успеаја да најдат докази за корупција и злоупотреба на власта.
Но, пред самиот да заврши во затвор, таму завршија негови блиски соработници кои во последниве две години беа уапсени во два големи случаи, во врска со компанијата 5D и скандалот со печката за горење отпад во Тирана.
Неговите први проблеми почнаа во 2016 година, кога 17 годишниот Ардит Ѓоклај беше пронајден мртов на депонија за отпад. Се утврди дека Ѓоклај бил ангажиран од фирма на која општина Тирана и дозволила да собира материјали кои може да се рециклираат.
Додека новинарите и активистите се обидоа да го повикаат Велиај на одговорност за смртта на тинејџерот, поради гневот на градоначалникот најмалку двајца ТВ новинари кои ја посочија општината како делумно одговорна ги изгубија работните места.
Оттогаш, Велиај беше отфрлен од активистите и организациите за човекови права. Тие постојано се жалеа на закани и притисоци од него – и на неговата очигледна манија да произведува сопствени„вести“, кои потоа се емитуваа во пријателски медиуми, слично како вестите емитувани како „пренос во живо“ на денот на неговото апсење.
Минатата година, тој дури ја обвини новинарката на БИРН, Ола Џама, дека е „убиец по нарачка“ затоа што пишувала критички за него.
Претходно, во март 2023 година, градоначалникот го откри идентитетот на администраторка на популарна Фејсбук страница која ја критикуваше општината – чин опишан како „безобразен“ од активистите.
Но, обвинителите велат дека заедно со потиснувањето на критичките гласови, Велиај водел шема со која собирал мито во замена за потпишување договори за јавни набавки или издавање на градежни дозволи.
Тој и неговата сопруга „управуваа механизам кој … им овозможил да добиваат незаконски бенефиции од јавните фондови управувани од Општина Тирана со цел лично збогатување“, соопштија обвинителите по апсењето.
„Градоначалникот … додели јавни средства и градежни дозволи за неколку трговски претпријатија. Овие средства потоа беа префрлени на неколку непрофитни организации и компании кои се контролирани де јуре или де факто од неговата сопруга А.К. и други поединци, со што се создаде сложена мрежа за сомнителни трансакции“, се додава во соопштението.
Урнат од внатрешни борби?
Велиај беше познат антикорупциски борец пред да влезе во политиката | Фото: официјален Фејсбук профил на Ерион Велиај
Брзиот премин од активист против корупцијата кон политичар, чии компромиси вклучуваа почитување на некои од истите корумпирани политичари против кои претходно наводно водеше кампања, беше една од причините зошто го осудуваа другите активисти.
Ова беше особено важно за активистите кои не се вклучија во озлогласената валкана политика на Албанија и беа тепани на улица од полицијата за време на протестите против уривањето на Народниот театар – за да се ослободи простор за комерцијални згради, предводен од еден од бизнисмените кој заврши во домашен притвор во понеделникот.
Позицијата на Велиај во Социјалистичката партија како веројатен наследник на Рама беше зајакната во 2017 година, со падот на Саимир Тахири, еден од неговите клучни ривали.
Проблемите на Тахири започнаа кога италијанските власти разбија мрежа на шверц на канабис од Албанија, која очигледно беше под негово покровителство.
Тој отслужи затворска казна под обвинение за злоупотреба на позицијата, но беше прогласен за невин за посериозните обвиненија за меѓународна трговија со дрога. Во секој случај, неговата политичка кариера беше завршена. Со тоа заврши и неговото ривалство со Велиај. Тахири моментно е ангажиран во градежни претпријатија чии одобренија за градба ги потпишал Велиај.
Сепак, ривалите во Социјалистичката партија не исчезнаа. Тахири беше само заменет со други ривали.
Во меѓувреме, во јули 2023 година, во сандачето на албанското Специјално обвинителство против корупција и организиран криминал, СПАК, пристигна инкриминирачка е-пошта, која содржи некои информации.
Во декември минатата година Велиај беше повикан на распит. Медиумите сугерираат дека очигледната точност на информациите дадени од испраќачот „Нести Ангони“, укажува на нивниот пристап до државните податоци – а со тоа и на можноста дека се работи за внатрешни борби во владејачките социјалисти кои го доведоа Велиај во неволја.
Перење пари именувано како „донации“ за уметност
Градоначалникот ги негира сите обвинувања | Фото: официјален Фејсбук профил на Ерион Велиај
Од зад решетки, Велиај во понеделникот вечерта ги негираше обвиненијата поднесени против него, нарекувајќи го обвинителот во случајот „лудак“, а медиумските извештаи за случајот „сомнителни “.
„Ужасно ми е жал што некои претприемачи паднаа во рацете на тој неук [човек] само затоа што спонзорираа културни активности за Тирана“, напиша тој.
Обвинителите забележуваат дека некои од средствата што ги платиле овие бизнисмени биле означени како „донации“ за уметнички дела инсталирани во Тирана во последните неколку години под покровителство на Ајола Ксоса.
Тие, сепак, ги опишуваат „донациите“ како перење пари, посочувајќи на необјаснивото огромно богатство што го стекнал парот.
Обвинителите забележуваат дека Велиај очигледно поседува три вили во Драч во вредност од 500.000 евра, додека банкарски сметки со околу 870.000 евра биле запленети од мрежата на невладини организации и компании поврзани со Ксoсa.
При претрес во една од просториите во декември минатата година обвинителите, исто така, пронајдоа околу 95.000 евра во готовина.
Меѓу уметничките дела поставени под покровителство на Ксoсa беше и едно поставено на врвот на депонијата на отпад каде што во 2016 година почина 17-годишниот Ардит Ѓоклај.
За некои активисти, тој гест беше кулминација на кампањата на корупција за „перење уметност“.
Заедно со нејзината страст за уметноста, Ксоса очигледно има и друга страст, според обвиненијата – онлајн купување луксузни стоки.
Обвинителството идентификуваше набавки во вредност од околу 800.000 евра што таа не ги пријавила во задолжителните годишни изјави за имотна состојба што треба да ги достават сите политичари во Албанија и членовите на нивните семејства.
Секоја година, десетици илјади евра се трошеле на облека, накит и бижутерија, сите за лична потрошувачка на Ксоса, тврдат обвинителите.
