Бесплатен јавен малтретман

Денес (понеделник), Јавното сообраќајно претпријатие влегува во штрајк и во протест пред Собранието на Град Скопје. Причината за штрајкот се неисплатените декемвриски плати и неисплатените субвенции од околу 11 милиони евра. 

Извесно е дека Град Скопје, на својата денешна вонредна седница, и покрај резервите на советниците од ВМРО-ДПМНЕ, ќе донесе одлука за исплата на субвенциите. Ако ништо друго, тогаш и за нивните деца денес почнува второто полугодие од учебната година. Она што не е извесно е дали штрајкот на градскиот сообраќај ќе продолжи и утре, бидејќи Синдикатот на ЈСП е прилично јасен – додека не легне комплетната сума од субвенциите на сметката на претпријатието и платите не бидат исплатени, штрајкот нема да се прекине.

Дали некој излегол на протести затоа што речиси целосно колабираа железничкиот и поштенскиот сообраќај? Дали некој ќе излезе утре на протести поради она што се случува во ЈСП? Секако, нема.

Не навлегувајќи во инфантилните игри и препукувања меѓу градоначалничката Данела Арсовска и претседателот на Советот на Град Скопје, Трајко Славевски, и без амбиции да го анализираме проблемот од позиција на „м.м.е., кој прв почна“, тука само ќе констатираме дека прашањето на Јавното сообраќајно претпријатие не смее да се гледа само од аспект на дневно-политичките интереси. 

Прашањето на јавниот сообраќај воопшто, како што се вели во политичката теорија, е прашање на заедничкото. А работа на политиката, и тоа во многу поширока смисла отколку што е дејствувањето на политичките партии, е првенствено занимавањето со заедничкото.

Тоа што нашите претставници во градските власти се целосно неспособни да го менаџираат градскиот јавен сообраќај не е никакво оправдување за стоење по страна на оние од кои политичката волја и се црпи. Во конкретниов случај, на граѓаните, односно избирачите, односно корисниците на тој ист сообраќај. Не само што не е оправдување, туку да се остави во целост менаџирањето со заедничкото на оние што поголемиот дел од јавноста барем декларативно ги презира е целосно неодговорно.

Колабиран сообраќај

Се разбира, Скопје не е никаков исклучок во оваа сообраќајна пустелија наречена Македонија. Еве, се наближуваат парламентарните избори. Што мислите, дали некоја партија ќе понуди во својата програма функционално и реално решение за железничкиот или авионскиот сообраќај? 

Нема, се разбира. 

Тука не мислам на инфраструктурата, затоа што тие политички памфлети секако ќе бидат преполни со флоскули од типот „ќе изградиме ова…, ќе изградиме она…, ќе асфалтираме ваму…, ќе асфалтираме онаму…). Значи, зборуваме за ефикасно и ефективно функционирање на сообраќајот. 

Или за споредба, Скопје може да има најдобри фудбалски терени, но тоа никако не значи дека има најдобар фудбал. Во конкретниов случај, токму спротивното.

Од друга страна, дали некој излегол на протести затоа што речиси целосно колабираа железничкиот и поштенскиот сообраќај? Дали некој ќе излезе утре на протести поради она што се случува во ЈСП? Секако, нема. Побргу би рекол дека ќе ги пцуеме штрајкувачите поради претпоставениот сообраќаен хаос, отколку што ќе се обидеме да навлеземе во суштината на работите.

Се сеќавам, таму некаде на почетокот на 90-тите години, кога почнуваше македонската транзиција и кога општествениот капитал поминуваше во приватни раце, расправавме неколку пријатели, новинари и економисти околу начините на приватизацијата. Уште го помнам моето наивно тврдење дека градскиот сообраќај ќе биде првиот што ќе се приватизира. 

Имав некои аргументи во моја полза, дека приватизацијата ќе овозможи намалување на административниот дел, овозможување ефикасна конкуренција, зголемување на бројот на линиите, подигнување на квалитетот итн. Знам дека заклучивме дека единствените претпријатија што не смеат да се приватизираат се градските гробишта „Бутел“ и „Топлификација“, затоа што располагаат со државен, односно градски монопол и тука конкуренцијата е практично невозможна. 

Веќе знаете, АД „Топлификација“ и АД „Бутел“ беа меѓу првите што се приватизираа, а ЈСП „Скопје“ уште служи за меѓупартиски поткусурувања и празнење на градската каса.

Бесплатен јавен превоз

Јас, навистина, не знам дали на претходните локални избори некој поверува во бајките на Арсовска дека Скопје ќе добие бесплатен јавен превоз и дали тоа тврдење воопшто влијаеше врз изборниот резултат. Ќе ми дозволите да не бидам убеден во тоа. Своевремено Коце Трајановски тврдеше дека ќе го поправи часовникот-споменик на Старата железничка станица, па ги доби изборите со огромно мнозинство. 

Сакам да верувам дека врз резултатите на нашите избори многу повеќе влијаат низа рационални и ирационални фактори од небулозите што ги зборуваат партиите и кандидатите во предизборните кампањи.

Што се однесува до бесплатниот јавен превоз, и во многу поразвиените земји нема премногу примери тој да се воведува на поголеми урбани површини. Бесплатниот јавен превоз главно се правда со намалувањето на автомобилскиот сообраќај, како еден од факторите за загадување на воздухот. Значи, најчесто се воведува онаму каде што пристапот на автомобилите е отежнат или сосема забранет, значи во централните градски подрачја или во одредени зони на градот. 

Во Талин, главниот град на Естонија, бесплатниот градски превоз е воведен во 2013 година. Бројот на патниците се зголемил за 15 проценти, но треба да се има предвид дека таму околу 50 проценти на населението го користело овој превоз и пред да се воведе оваа мерка. Со воведувањето на бесплатниот превоз, Талин (околу 400.000 жители), истовремено ги намалува јавните паркинг-места и на автомобилите им одзема по една лента од повеќето сообраќајници, резервирана за градскиот превоз. Слични мерки презема и белгискиот град Хаселт (80.000 жители). Бројот на корисниците на градскиот сообраќај во Хаселт се зголемува дури за 13 пати.

Политиката на јавниот превоз не може да се гледа одвоено од другите градски политики. Значи, какви ни се социјалните, еколошките, развојните, урбанистичките и другите политики на Град Скопје, таков ни е и јавниот превоз. Токму ваков, без плата и во штрајк!

Луксембург има бесплатен јавен превоз на целата своја територија од 2020 година. Забелешките за оваа мерка се дека градскиот превоз трае многу подолго отколку со автомобил, дека во ноќните часови многу линии не функционираат, дека со оваа мерка се прикрива проблемот на прескапиот станбен простор, па луѓето треба да патуваат да своите работни места итн.

Во престолнината на Тајланд, Бангкок, се воведени низа бесплатни линии, но тоа е направено како социјална, а не еколошка мерка. Имено, овие линии главно ги поврзуваат најсиромашните подрачја на градот и главната забелешка е дека за нив се користат автобусите што се во најлоша состојба.

Последниот град во Европа што кон крајот на минатата година воведе бесплатен јавен превоз е францускиот Монпелје (околу половина милион жители заедно со местата што гравитираат околу него). За разлика од кај нас, ова беше предизборно ветување на актуелниот градоначалник Мишел Делафос (избран на оваа функција во 2020 година). Проектот почнува со воведување бесплатен превоз преку викендите, потоа оваа мерка се применува на повозрасните од 65 години, па на помладите од 18 години и конечно се воведува за сите резиденти на овој град. Посетителите и натаму ќе мораат да плаќаат по 1,6 евро во просек за билет.

Откога е воведена мерката, од 86.000, бројот на претплатници на градскиот превоз пораснал на 250.000. Градоначалникот вели дека бесплатниот превоз ќе се финансира со посебни давачки на сите фирми што имаат 11 и повеќе вработени.

Со други зборови, политиката на јавниот превоз не може да се гледа одвоено од другите градски политики. Значи, какви ни се социјалните, еколошките, развојните, урбанистичките и другите политики на Град Скопје, таков ни е и јавниот превоз. Токму ваков, без плата и во штрајк!