Имам некои пријатели и познаници што уште помнат еден наслов што пред многу години излезе на насловната страница на тогашниот неделник „Пулс“. Насловот гласеше „И по Тито – Тито“ и беше извлечен од еден текст на потписникот на овие редови. Текстот, се разбира, се однесуваше на – скопскиот концерт на генијалниот перкусионист Тито Пуенте!
Се сеќавам дека на концертот воодушевената публика, меѓу другото, скандираше „Ние сме Титови, Тито е наш“, а кога на бината беше претставена живописната пејачка од Доминиканската Република, Јоланда Дуке, низ публиката се разлеа „Тито и Јованка“.
Не знам дали Пуенте замина од повеќечасовниот концерт со убедување дека овдешната јавност го слави неговиот истоименик, еден од „најмрачните диктатори“ Јосип Броз Тито. Или, пак, замина со убедување дека ја постигнал целта – направил стандардно одличен концерт, на кој публиката вонсериски се забавувала. Но, едно знам, Екатерина Захариева, сегашната министерка за надворешни работи на Бугарија, со сигурност не беше на тој концерт.
Она што е важно за Македонија е фактот дека, од наш аспект, Тито водеше сериозна национална политика. Македонија ги изгради своите клучни институции (кои денес така успешно ги уриваме) токму во времето на Тито
Од друга страна, не знам дали Пуенте гостувал во Бугарија. Во случај да гостувал, баш ме интересира како се забавувала бугарската публика? Дали го скандирале името на Тито? Дали го славеле Тито, а денес се сепак членки на Европската Унија? Со други зборови, изјавата на Захариева дека Македонија како земја што го слави „мрачниот диктатор“ нема што да бара во Европската Унија, остави милион прашалници во мојата глава (додуша не е ова единствената нејзина изјава што ме збунува – напротив, многу малку се оние нејзини изјави што можам рационално да си ги објаснам).
Јас ѝ припаѓам на онаа генерација што буквално половина од својот живот го поминала во социјалистичкото уредување и во благопочившата СФРЈ, а другата половина во таканаречената транзиција. Не знам дали поради карактерот, или поради воспитанието, или поради транспарентноста на мојата професија, во животот умам доживеано (и уште доживувам) (без)бројни квалификации и етикети.
Уште во студентските денови, во некој полициски тефтер сум заведен како анархолиберал (поради оваа квалификација имам пробдеено неколку ноќи во полициската станица „Беко“ во Скопје); во тоа време некои ме карактеризираа и како националист, потоа како југословен, па југоносталгичар, па предавник, па комуњар итн.
Сакам да кажам, а мислам дека во овој контекст е важно, никој никогаш не ме нарекол „титоист“. Никогаш не сум трчал по или со штафетата, никогаш не сум учествувал на каков било слет по повод 25 Мај, никогаш не сум бил на работна акција, никогаш не сум излегол на улица да го пречекам Тито…
Но, да се разбереме, сиве овие работи не зависеле само од мојата волја (иако често се поклопувале), туку затоа што сето ова беше наменето за примерните и одличните ученици, а јас, ете, не влегував во тој круг (иако мислам дека не бев ни многу лош ученик).
Значи, јас практично не го славев Тито ниту тогаш кога требаше (и мораше), па не гледам причина да го славам денес. Да, Тито беше диктатор. Додуша, многу повеќе диктатор „со човечки лик“ отколку што беа неговите колеги од Источниот блок (на пример, од Тодор Живков).
Навистина, што е направено во транзицијата? „Скопје 2014“? Урбано планирање? Некаква важна културна институција? Почитуван научен институт? Што?
Во времето на неговата „диктатура“, мојата генерација редовно одеше на годишни одмори на море, шопингот во Трст беше национален спорт, со автостоп можеше да се прошета целиот јадрански брег, здравството и образованието беа бесплатни, работното место трајно итн. Се сеќавам на тој период како период на ентузијазам. Некако сите семејства во исто време купуваа машини за перење, колор-телевизори, автомобили…
Словенија уште во 70-тите години произведуваше микрочипови. Сараево произведуваше „голф“, во Македонија работеа куп индустриски погони, кои, од денешна перспектива, слободно можеме да ги наречеме гиганти. Од друга страна, слушавме некакви апокрифни легенди за викендичките на „црвената буржоазија“ и толку.
Она што е важно за Македонија е фактот дека, од наш аспект, Тито водеше сериозна национална политика. Македонија ги изгради своите клучни институции (кои денес така успешно ги уриваме) токму во времето на Тито. Ете, во тоа диктаторско време направени се и МАНУ, и универзитети, и библиотеки, и театри, и весници, радија, телевизии, училишта, нормиран е јазикот, напишани се и објавени првите книги на нормираниот јазик…
Навистина, што е направено во транзицијата? „Скопје 2014“? Урбано планирање? Некаква важна културна институција? Почитуван научен институт? Што?
Она што треба да се признае е дека Титовата политика не го преживеа тестот на времето. Трите основни столба на кои таа политика се базираше, едноставно, се урнаа. Во политичка смисла, столбот беше политиката на братството и единството, во економска тоа беше економијата на самоуправувањето и здружениот труд, а во надворешната политика движењето на неврзаните.
По смртта на Тито и падот на Берлинскиот ѕид, СФРЈ, ете, ја изгуби својата важност како стратешка држава и – беше пуштена низ вода. Секако, со големи усилби на внатрешните политички елити. Оваа политика во тоа некое време ни изгледаше и нам, а богами и на светот, како единствена реална алтернатива и на тогашниот западен либерален капитализам, но и на источната варијанта токму на диктаторскиот социјализам. И можеби токму затоа требаше да пропадне.
Но, да заклучиме, Тито е мртов, Титовата политика е мртва, Македонија не го слави Тито (иако, можеби би требало), ама затоа музиката на Тито Пуенте е уште жива и јас редовно ја славам. Јас сум Титов и Тито е мој.
