Последната вест што ја слушнав за функционирањето на градскиот сообраќај во Скопје не дојде од градската управа, ниту од Јавното сообраќајно претпријатие, туку од – премиерот Христијан Мицкоски. И не дојде од зградата на Владата, ниту од Скопје, туку од „шпицниот градоначалник“, што би рекла „првата скопска домаќинка“ Данела Арсовска, реши да прати „смирувачки“ тонови до граѓаните на македонскиот главен град од – Белград.
И тоа од извесен вински саем, што е веројатно единствената институција или манифестација, која уште во својата титула го носи називот „Отворен Балкан“.
И што рече премиерот? Најави дека владата размислува да купи меѓу сто и 120 електрични автобуси, заедно со 50 полначи, кои нема да му бидат дадени (само) на ЈСП Скопје, туку ќе бидат распределени и на други општини со организиран јавен превоз. И уште ќе додаде: „Ние зборуваме за сериозен пристап и пристап кој ќе значи прво намалување на емисијата на штетни гасови во атмосферата и во воздухот, а второ нешто што ќе биде одржливо на подолг рок. Тоа го нудиме ние“.
Стратегија без стратегија
Лично не знам врз база на која анализа или на која стратегија за скопскиот јавен превоз (па, и за другите општини), премиерот ја базира својата изјава дека купување меѓу сто и 120 автобуси за целата држава е решение „одржливо на подолг рок“.
Во ред, не се сеќавам дека Скопје кога било имал сериозна стратегија за решавање на градскиот превоз. Уште од времето во раните 80-ти години на минатиот век, кога скопјани на локалниот референдум со индигнација одбија да воведат некои „новотарии“ во градскиот превоз од типот на трамвај.
За неупатените, во Скопје функционираат трамваи уште од почетокот на векот, додуша на коњска запрега (шест пара коњи), ама функционираат. И уште еден, можеби не толку важен податок, електрични трамваи сообраќаат, на пример, во Белград уште од 1894 година.
Му се допаѓало тоа некому или не, единствената малку посериозна стратегија за овој скопски „евергрин“ проблем ја имаше минатото градско раководство, односно поранешниот градоначалник Петре Шилегов, со најавата за воведување на таканаречениот Бас рапид транзит систем
Му се допаѓало тоа некому или не, единствената малку посериозна стратегија за овој скопски „евергрин“ проблем ја имаше минатото градско раководство, односно поранешниот градоначалник Петре Шилегов, со најавата за воведување на таканаречениот Бас рапид транзит систем. Овој проект, поддржан од Европската банка за обнова и развој, првин беше одбиен од градоначалничката Арсовска, а потоа по системот „пишман аџија“ повторно прифатен, ама остана заглавен во вечните блокади меѓу градското собрание и градоначалничката.
Лично, имам скепса и за најавеното намалување на загадувањето на воздухот, што е хронична болка на Скопје и на повеќе други општини низ Македонија.
Последните податоци за регистрирани патнички возила во Скопје со кои јас располагам датираат од 2020 година. Тогаш, имено, биле регистрирани 155.195 возила. Ако се земе предвид дека претходната 2019 година имало регистрирано речиси седум илјади помалку патнички возила (148.892), тогаш, под претпоставка дека со приближно вакво темпо растел бројот на регистрирани возила, тогаш може да се претпостави дека денес се околу или над 180.000 автомобили што се движат по скопските улици.
И да остане забележено: говориме само за скопски патнички автомобили, без тука да ги земеме предвид патничките возила од другите делови на државата, моторциклите, камионите, автобусите, дипломатските возила итн. Врз база на што тогаш се претпоставува дека набавката „меѓу сто и 120 електрични автобуси“ ќе ја намали „емисијата на штетни гасови“ во воздухот. Па, дури и да се наменети само за Скопје.
Да се разбереме, немам ништо против набавката на нови електрични автобуси. Напротив. Нека бидат дури и помалку од ветените. Само што многу повеќе ме интересира врз база на што, на каква анализа или каква стратегија е дојдено до оваа цифра? Врз база на расположливите средства во буџетот, што би рекол Мицкоски?
Еве, и да е така: постојат пари само за овој број нови автобуси, ама тогаш треба да се каже дека е пресметано дека на Скопје му се потребни, на пример, 300 електрични автобуси, ама во првата транша ќе бидат набавени 80, затоа што толку дозволува буџетот. Остатокот ќе се набавува сукцесивно во следните години.
Гаснење оган со нафта
Ама, не. „Ова е сериозно решение“, вели Мицкоски. Ми се чини дека е барем толку сериозно колку што беше сериозна „стратегијата“ во предизборната кампања на неговата кандидатка за градоначалничка на Град Скопје, Данела Арсовска, кога тврдеше дека сите скопјани ќе добијат бесплатен јавен превоз, а градот ќе набави 250 нови електрични автобуси.
Или колку што е сериозно владиното интервентно доделување (позајмување?) на 250.000 литри нафта на ЈСП за барем малку да се смири колапсот на јавниот сообраќај. Или барем малку да се стивне незадоволството на граѓаните. Според Мицкоски, ова количество е доволно за задоволување на потребите од десет до 15 дена. Што би се рекло, се гасне пожар со канистер нафта.
Од урбаната социологија е познато дека градскиот превоз е слика на секој град. Ние би рекле, и слика на системот, па ако сакате и на општеството, во кое живееме…Низа истражувања имаат докажано дека ако имате доверба во јавниот превоз, тогаш имате доверба и во институциите на системот
Но, да не бидеме малодушни. Скопјани што имале можност да го прошетаат градот од Ѓорче Петров до Драчево, сведоци се на куп хаварисани возила на ЈСП, оставени на тротоарите или крај нив. Ако продолжи со ова темпо исклучувањето од сообраќај на градските автобуси, можно е ова количество нафта да потрае драстично подолго.
Од урбаната социологија е познато дека градскиот превоз е слика на секој град. Ние би рекле, и слика на системот, па ако сакате и на општеството, во кое живееме. Едноставно е, секој поголем град се труди да го модернизира својот јавен превоз и да го направи подостапен. Затоа што тој е лесно видлив и преку него можат да се видат сите квалитети, но и сите мани на функционирањето на градскиот организам, но и на општеството во целина.
Низа истражувања имаат докажано дека ако имате доверба во јавниот превоз, тогаш имате доверба и во институциите на системот. Скопјани тешко можат да зборуваат за доверба или за недоверба. Особено оние што пред некој ден со часови мрзнеа на автобуските постојки, залудно чекајќи некој заскитан автобус. За да мораат потоа буквално да рипаат на патот за да ги префрли некоја добра душа со автомобил барем до некаде.
Но, да не се разбереме погрешно. Скопскиот градски сообраќај е очаен и без оваа нафтена криза. Поточно, очаен е уште од времето кога јас го користев за да стасам до мојата гимназија. И тоа по сите основи. По возачите што ги удираат сите дупки по скопските улици, кои фаќаат свиоци како да полагаат за „формула 1“, по хигиената, по климатската прилагоденост, по гужвите, по неможноста на пристап на хендикепирани лица…
Веројатно, единствената работа со која можеме да се мериме со светот е цената на билетот. И тоа со можност да ја платиш само преку мобилен телефон. При што мораш да имаш инсталирана и активирана апликација. Или со некакви блок-билети за десет возења. Како ли тоа изгледа кога во Скопје ќе се појави човек од Долно Агларци, кој мора да оди на преглед во Клиничкиот центар? Или да извади некаков документ? Не сакам ни да знам.
Се сеќавам на еден разговор со неколку колеги уште во раните 90-ти години од минатиот век, кога почна приватизацијата на општествениот имот. Сите бевме убедени дека првото скопско јавно претпријатие што ќе се приватизира ќе биде токму ЈСП (тогаш Градско сообраќајно претпријатие, ГСП), а потоа и „Јавна хигиена“.
Нашето длабоко убедување беше дека овие претпријатија се профитабилни, плус нивната приватизација отвора простор за сериозна конкуренција. Се разбира, цените би биле под контрола на државата, односно на градот.
Нешто слично како што е тоа денес со бензинските пумпи, аптеките, таксистите… Единствено за што бевме сигурни е дека нема да се приватизираат гробиштата „Бутел“ и „Топлификација“. Затоа што тие се типичен градски монопол што ги користи градските ресурси. И, знаете веќе, овие две претпријатија беа први што се приватизираа. ЈСП остана јавно претпријатие. Главно како полигон за кадровски вработувања. И со не знам колкави загуби, ама со огромна неефикасност. Тоа го знам.
И на крајот да не ја заборавиме веста дека Јавното обвинителство ѝ дало насоки на Финансиската полиција да ја испита набавката на гориво за ЈСП. Уште некој да му дадеше насоки на ЈСП како да нѐ вози нас!
Мислењата и ставовите изнесени во колумните се на авторите и не нужно ги рефлектираат позициите и уредувачката политика на БИРН Македонија
