На само 15 години, Александар Динев, инспириран од други креатори, почнал да објавува забавни видеа на социјалните мрежи. Воопшто не бил свесен, ниту, пак, имал намера тоа да му стане професија.
Како што повеќе објавувал оригинална содржина и му се зголемувала публиката, почнале да го контактираат различни брендови. Денес, тој е меѓу најпопуларните македонски инфлуенсери со повеќе од 320 илјади следбеници на Тик-ток.
Кога имал само 16 години, направил голема грешка, соработувал со бренд, кој всушност бил пирамидална шема. Преку овие бизниси малку луѓе заработуваат на грбот на многумина вовлечени во шемите преку лажни ветувања.
Ова не е изолиран пример во инфлуенсерскиот свет. Низ годините се случувале бројни проблематични ситуации – заматување на границата меѓу автентична содржина и маркетинг, рекламирање штетни производи, па дури и говор на омраза.
Затоа, како што се почнува и низ светот, така и кај нас, Агенцијата за аудиовизуелни медиумски услуги (АВМУ) наскоро ќе ја регулира и оваа нова и брзорастечка индустрија.
Кога негативно изреагирала публиката на Динев, тој не го зел хонорарот и ги избришал видеата. Но, штетата била направена.
„Многу ми е криво што беше така, ама никако не можам да го вратам времето. Можам да научам од тоа, да продолжам и да знам како ќе постапувам во иднина“, објасни за БИРН, 21-годишниот инфлуенсер.
Најавена регулација
Кога бил малолетен, двајца возрасни инфлуенсери го исмевале и навредувале Динев | Фото: БИРН
На веб-страницата на АВМУ објавен е нацрт-правилник со кој ќе се дефинираат и регулираат инфлуенсерите. Се очекува да биде донесен месецов и да важи од следната година.
Од Агенцијата, за БИРН, велат дека овој правилник се носи со цел Македонија да се усогласи со европската правна рамка, но и поради големото влијание на инфлуенсерите врз јавноста и нивните значителни заработки.
Дел од критериумите во овој документ предвидуваат дека за инфлуенсери ќе се сметаат физички лица што ќе создаваат и споделуваат содржина наменета за општата јавност на Инстаграм, Јутјуб, Тик-ток или слични платформи, ќе остваруваат економска активност и ќе имаат повеќе од 30.000 следбеници.
Оние што ги исполнуваат условите, ќе мора да се регистрираат кај државниот регулатор. Инфлуенсерите ќе треба да плаќаат и 0,5 отсто од своите годишни приходи кон агенцијата со кои пари ќе се финансира мониторингот што ќе го прави АВМУ.
А доколку овие инфлуенсери не се регистрираат, ќе платат парична казна, велат од Агенцијата.
На состаноци во АВМУ биле викнати повеќе инфлуенсери, меѓу кои и Динев и Александра Трпеска, позната на Инстаграм како @majestic.at.
„Кога некоја индустрија станува олку голема и се чувствува влијанието на тоа што го правиме, треба да постои некоја регулација, па дури и да е тоа саморегулација“, рече Трпеска за БИРН.
Трпеска вели дека се размислува да се смени прагот на следбеници во правилникот, бидејќи има многу инфлуенсери што остваруваат значителна економска активност, а немаат 30 илјади следбеници.
Еден повод што ја наметна потребата за поголем мониторинг врз инфлуенсерите беше интервјуто од февруари 2023 година со новинарот Драган Павловиќ-Латас на поткастот на Стефан Лазаров, каде што Павловиќ сподели искуство од тинејџерските години, кое во јавноста беше препознаено како сексуално злоупотребување.
По бурните реакции на оваа епизода, Лазаров јавно се извини, видеото беше избришано, а обвинителството отвори предмет против инфлуенсерот и новинарот. Двајцата добија условни казни и случајот е на апелација.
Од АВМУ, за БИРН, објаснија дека дел од мониторингот ќе се однесува токму на вакви ситуации. Односно, регулацијата ќе се стреми кон заштита на малолетници, забрана за говор на омраза и дискриминација.
На пример, двајца возрасни инфлуенсери го исмевале и навредувале Динев до граница на булинг кога бил малолетен.
„Многу лоши работи кажуваа, ниедно 16-годишно дете не би требало тоа да го слуша“, раскажа тој.
Доколку овој медиумски простор бил регулиран, Агенцијата би требало да го забележи ова и да го заштити Динев од вознемирувањето.
Рекламирање на речиси секое видео
Дел од предложената регулација е јасно обележување на платените објави | Фото: БИРН
Ако ги погледнете педесетте најголеми македонски инфлуенсери, ќе видите дека некои нудат тематски содржини, како готвење, вежбање или патување. Дел од нив нудат поврзани услуги, како планови за исхрана и фитнес-совети.
Но, голем број инфлуенсери во земјава немаат јасен фокус, ни на содржината што ја објавуваат, ниту на производите што ги рекламираат. А, повеќето од нивните објави се, всушност, соработка со брендови, кои ретко се обележани како платена содржина.
Комичарот и инфлуенсер Стефан Николовски дури се шегува за ова во видеоскеч каде што неговата девојка го обвинува дека е опседнат со реклами бидејќи за Свети Валентин ја однел во ресторан што го рекламира.
Изнервиран од забелешката, Николовски го „треска“ мобилниот телефон и тука видеото преминува во реклама.
„Го акнав и шо? Не може овој да се скрши, ништо не му е на овој „редми ноут 14“, новиот на Шаоми… А бе не ти го рекламирам, ма Славицо“, вели комичарот.
На смешен начин, овој скеч/реклама доловува клучен проблем со инфлуенсерската индустрија: заматувањето на границата меѓу „автентична“ содржина, лични препораки и реклами.
Германските даночници најавија истрага на големите инфлуенсери во државата кои, според нив, затаиле данок од околу 300 милиони евра.
Затоа и дел од предложената регулација е јасно обележување на платените објави.
Во некои европски земји, како и САД и Канада, ваквата регулација веќе се практикува, а имало и случаи каде што инфлуенсери добиле високи казни за непочитување на правилата.
Веројатно, најпознатиот пример за ваков случај е Кјара Ферањи, италијанската инфлуенсерка со повеќе од 28 милиони следбеници на Инстаграм, мораше да плати казна од 1.2 милиони евра во 2023 поради измама при промоција на торти. Таа ветувала дека парите од продажбата ќе одат во добротворни цели, но тоа не се случило.
Наредната година, по ваквиот случај, за италијанските инфлуенсери со повеќе од 1 милион следбеници важат нови правила со што тие ќе мораат јасно да обележуваат платена содржина. Во спротивно, може да се соочат со казни од 600 000 евра.
„Како што е тренд и во светот, треба да се обележува тоа што е платена реклама за нашите следбеници да знаат што е платено и што не е“, вели инфлуенсерката Трпеска.
Штетни производи и спорни инфлуенсери
Вучиновска алармира дека има агенции што продаваат следбеници на социјалните мрежи | Фото: БИРН
Поучен од инцидентот со пирамидалната шема, Динев вели дека сега прави големо истражување пред да соработува со некој бренд. Меѓутоа, има македонски инфлуенсери што промовирале казина и брзи кредити, имало и случаи на промовирање производи штетни за здравјето.
ИРЛ пишуваше за опасните чаеви за слабеење „Слимлајн“, кои ја содржеле забранетата супстанца сибутрамин и вијагра, а беа промовирани од македонски инфлуенсерки.
Меѓу нив беше познатата водителка Лила Филиповска, која има над 230 илјади следбеници на Инстаграм.
Емилија Вучиновска, блогерка, позната како @missurbanvibe на Инстаграм, раскажа за несоодветното рекламирање медицински балсам за усни од македонска инфлуенсерка. Вели дека иако во упатството за употреба пишувало дека смее да се користи само трипати во денот, инфлуенсерката промовирала дека балсамот може да се користи неограничено во текот на целиот ден.
Од АВМУ, за БИРН, велат дека за инфлуенсерите важат истите генерални ограничувања за рекламирање. Односно, забрането им е да рекламираат алкохол (освен пиво и вино за што важат различни правила), цигари, оружје и медицински продукти, кои се достапни само со рецепт, итн.
Исто така, инфлуенсерските реклами не смеат да содржат дискриминација и да поттикнуваат однесување што е штетно за здравјето и безбедноста или значително ја загрозуваат животната средина.
Некои македонски компании, или недоволно прават предистражување, или едноставно не им пречи да соработуваат со инфлуенсери што имаат скандали.
Лани испративме прашања до десетина фирми што соработуваат со Бојан Јовановски, познат како Боки 13, прашувајќи ги зошто одлучиле да се рекламираат кај лице правосилно осудено за финансиски криминал.
Не добивме одговори од ниту една компанија. Наместо тоа, во БИРН се јави Јовановски, обвинувајќи нè за таргетирање.
За сега, Агенцијата не најавува регулација, која потенцијално би ограничила или би забранила некому да се занимава со оваа професија.
Вучиновска, која се нашла на двете страни од оваа динамика, како блогерка што ја ангажирале брендови и како соработничка во маркетинг-агенции, алармира дека во последниве години се појавуваат агенции што продаваат следбеници на социјалните мрежи.
Вака одредени инфлуенсери добиваат на „тежина“, а со тоа практично мамат клиенти со кои соработуваат.
На пример, странска фирма, за 199 долари, ѝ понудила на Вучиновска 10 илјади следбеници, кои би „лајкале“ и би ѝ коментирале на нејзиниот профил.
А од неодамна, според неа, постојат вакви агенции и кај нас.
„На едно од работните места од минатата година добивме понуда од македонска фирма за ги зголемиме нашите следбеници. А во нивното портфолио беа набројани повеќе македонски инфлуенсери што ги користеле нивните услуги“, објасни таа за БИРН.
Моментално, регулацијата што е најавена, нема да ги реши ваквите измами.
Нејасни услови за работа
Трпеска и Динев се обидуваат да формираат здружение на инфлуенсери | Фото: БИРН
Како релативно нова гранка на маркетинг-индустријата, во инфлуенсерството, правилата на игра сѐ уште не се докрај дефинирани.
На пример, вообичаено е инфлуенсери со повеќе од 10 илјади следбеници да наплаќаат од 300 до 1.000 евра за едно видео и три сториња, но не постојат стандардизирани цени.
Сепак, на многу брендови повеќе им се исплати да се рекламираат кај инфлуенсерите отколку на традиционалните медиуми, како телевизија, бидејќи овој маркетинг е поефикасен и померлив, а и поевтин, објасни за БИРН, вработена во маркетинг-агенција.
А некогаш инфлуенсерите, наместо хонорар, дури прифаќаат плаќање во форма на компензација, односно бесплатни производи или ваучер од самиот бренд.
Кога бил помлад и неискусен, Динев вели дека почесто прифаќал компензација, но сега смета дека оваа пракса едноставно им ја намалува цената на оние што наплаќаат хонорари.
Често токму ваквите трансакции влегуваат во сива зона, особено ако за нив не се потпишува договор.
„Мислам дека и тоа треба да се регулира, особено ако се доделува некој поскап производ бидејќи инфлуенсерот практично работи за да го исплати“, рече Трпеска.
Заедно со други инфлуенсери, Трпеска и Динев сега се обидуваат да формираат здружение на инфлуенсери со цел појасно да се дефинира нивната работа, но и за да може да се заштитат од лоши практики.
„Сите, на почетокот, експериментираат, прифаќаат компензација и прифаќаат да работат за малку пари. Едноставно, не постои школа што ќе нѐ научи како се прави тоа“, заклучи инфлуенсерката.
Оваа публикација е изработена со финансиска поддршка на Европската Унија. Содржината на публикацијата е единствена одговорност на БИРН и не мора да ги ги одразува ставовите на Европската Унија.
