Вицепремиерот за европски прашања, Бујар Османи, е оптимист дека Македонија има доволно стручни кадри за учество и логистика во преговарачкиот процес | Фото: Влада на РМ
Посетата на еврокомесарот за проширување и соседска политика, Јоханес Хан, најавена за 17 јули, со која практично ќе почне отворањето на скрининг-процесот за Македонија откако ѝ беше одреден датум за почеток на пристапни преговори со ЕУ во јуни 2019 година, ги стави надлежните институции на тест за квалитетна подготовка на претстојните процеси.
Со оглед на деценискиот процес на кадровска девастација и партизација на институциите, прашањето е дали Секретаријатот за европски прашања (СЕП) има доволно стручни кадри за учество и логистика во преговарачкиот процес. Вицепремиерот за европски прашања, Бујар Османи, е оптимист, со оглед дека Македонија повеќе од една деценија чека датум за преговори.
„Македонија ја потпиша Спогодбата за стабилизација и асоцијација во 2001 година, а статусот на земја-кандидат за членство во ЕУ го доби во 2005 година. Оттогаш постојано се подготвува за почеток на преговори, а за нејзината подготвеност зборуваат девет препораки на ЕК, од кои последната пред само два месеца, беше претставена заедно со најпозитивниот извештај за напредокот на земјава во нејзините европски интеграции“, вели Османи.
Потсетува дека СЕП е формиран со цел спроведување на пристапните преговори и сите изминати години биле подготовка за историскиот момент.
„Сметам дека институцијата е целосно подготвена. Некои експерти во СЕП го имаат поминато целиот свој работен век, инвестирајќи се себеси во процесот, крајно професионално и целосно посветено. СЕП може и треба да ја игра таа улога на центар, конектор и координатор на целиот процес. Секако дека експертизата ќе се црпи од самите институции, таму каде што и треба да биде. Тие мора да ги искористат и надградат сопствените потенцијали, со цел да одговорат на обемниот процес што претстои. Во таа насока очекувам сите заедно да работиме под капата на СЕП и кормилото кое во моментов ми припаѓа мене како вицепремиер за европски прашања“, вели Османи.
Учиме од соседите
Искуствата на Србија и Црна Гора говорат дека за потребите на преговарачката структура биле формирани 33 работни групи во кои биле ангажирани над 1.000 членови | Фото: Shutterstock
Во подготовките ќе се користат искуствата на Хрватска, која веќе е членка на ЕУ, но и на Србија и Црна Гора, кои се наоѓаат во различни фази од преговорите, и се добра основа за анализа на процесот во сите негови фази.
„Сите овие земји преговорите ги реализираа согласно новиот пристап на ЕК, со отворање прво на, условно најтешките поглавја, 23 и 24, и интенцијата е истите последни да се затворат. Од друга страна, и во последниот извештај на ЕК, во компаративната анализа, Македонија предничи според транспонирањето на т.н. европско законодавство (Acquis), т.е. според усогласеноста на националната легислатива со него. Според добиената оценка, Македонија се наоѓа пред Србија, а рамо до рамо со Црна Гора. Тоа говори дека секоја земја од различна позиција ги почнува преговорите, и затоа, искуствата од другите земји се добредојдени, но моделот треба да се постави на начин кој најмногу ќе одговора на предиспозициите на самата земја во моментот на старт на преговорите“, објаснува вицепремиерот.
Искуствата на Србија и Црна Гора говорат дека за потребите на преговарачката структура биле формирани 33 работни групи во кои биле ангажирани над 1.000 членови. Османи е свесен дека преговорите се обемна операција и дека со потреба од таква бројка ќе се соочи и Македонија.
„Искуствата покажуваат дека во процесот се вклучени обемни тимови, практично цела структура, во која, како што веќе посочив, надлежното Министерство, или во нашиот случај СЕП, го координира целиот процес. Во таа структура, покрај претставници на соодветни ресори и институции, учествуваат и надворешни експерти, претставници на граѓанскиот сектор, академската заедница. Зависно од моделот на преговарање, овие потенцијали се организираат во различни форми, но се ангажираат најквалитетните ресурси на општеството, кои најдобро можат да одговорат на предизвиците за негова конвергенција со европските општества“, потенцира Османи.
Сепак, извесно е дека на дел од администрацијата ќе ѝ треба и дополнителна обука во таа насока.
„Да, секако, процесот на преговори тоа го предвидува. Но, не се работи само за обуки, туку, зависно од моделот, и за формирање посебни одделенија, работни групи, тимови, кои ќе ја претставуваат т.н. преговарачка структура, а чија функција ќе биде да претставуваат мост меѓу ресорите и институциите од каде што потекнуваат, а кои се извор на потребните промени, и ЕК, од каде што произлегуваат и обврските за реформи. За успешно градење на капацитетите, особено е важно да се обезбеди размена на искуства за предизвиците со кои се соочуваат земјите кои веќе преговараат или неодамна го завршиле процесот на преговори.“
Кој ќе биде главен преговарач?
Во процесот на оперативно транзитирање од држава кандидат (Candidate Country) кон држава во процес на пристапување (Accession Country) треба да постои јасна поделба на товарот, а тоа е и барање на Европската комисија – да се одреди државна делегација за преговори и главен преговарачки тим. Надлежностите на двете тела се сосема поделени. Државната делегација го води политичкиот дел на преговорите и средбите на меѓувладината конференција, додека главниот преговарачки тим ја има задачата да ги води преговорите на техничко и експертско ниво.
Анализа на граѓанскиот Центар за европски стратегии „Евротинк“ за преговарачките структури на новите држави-членки и на државите во процесот на пристапување, покажува дека вообичаено за шефови на државната делегација биле именувани министрите за надворешни работи (4), министрите за европска интеграција (3) и во еден случај министер за надворешни работи и за европска интеграција (каде што двете сфери биле под еден ресор). Само во еден случај, за шеф на државната делегација бил именуван висок државен службеник. Во истиот случај државната делегација го опфаќала и главниот тим за преговори.
Државната делегација го води политичкиот дел на преговорите и средбите на меѓувладината конференција, додека главниот преговарачки тим ја има задачата да ги води преговорите на техничко и експертско ниво.
Што се однесува на функцијата главен преговарач на експертско-техничко ниво, искуството на другите земји покажува дека кога ја вршеле таа функција, дел од главните преговарачи биле министри, државни службеници, граѓански активисти, дипломати, еден поранешен претседател на држава, но и лица кои имале научна и академска кариера пред да го прифатат тој предизвик.
Во моментов официјално не се открива кои се можните кандидати за функцијата главен преговарач (на техничко-експертско ниво), а неофицијално се спомнуваат Бојан Маричиќ – актуелен советник на премиерот за евроинтеграции, Андреја Стојковски – претседател на граѓанскиот Центар за европски стратегии „Евротинк“, м-р Драган Тилев – државен советник за европски политики и координација во СЕП, и Фатмир Бесими, поранешен вицепремиер за европски прашања. Кој ќе застане на чело на тимот ќе се одлучува во наредните денови, пред доаѓањето на еврокомесарот Хан во Скопје.
Биографиите на главните преговарачи на земјите кои станале членки на ЕУ или сѐ уште преговараат покажува шаренило. Главниот преговарач на Кипар (Јоргос Василиу) бил политичар, на Латвија (Андреис Кестерис) –дипломат од кариера, на Литванија (Петруш Аустревичиус) – од граѓански активист до политичар и дипломат, на Малта (Ричард Качиа-Каруана) – финансиски аналитичар и политичар, на Полска (Јан Трушчински) – дипломат од кариера, на Словачка (Јан Фигел) – политичар, на Словенија (Јанез Поточник) – професор, научен истражувач, на Бугарија (Меглена Кунева) – д-р на правни науки, функционер во МНР, на Романија (Василе Пушкаш) – министер за европска интеграција, на Хрватска (Владимир Дробњак) – дипломат…
„Цената“ на процесот
Не можам сега да шпекулирам со претпоставена големина на овие издатоци, но во номинална смисла тоа не е евтин процес, и бара соодветни финансиски ресурси, вели Османи | Фото: Влада на РМ
И додека се крчкаат предлозите за оваа значајна оперативна функција, деновиве во СЕП забрзано се прави анализа на „трошковникот“, односно планот на финансиските потреби за реализација на процесот: средства за обуки на администрацијата, за ангажирање надворешни експерти и консултанти, за патувања и престои во странство, за превод и ревизија на корпусот на европското законодавство… Согласно утврдениот модел, ќе се направат акциски планови, врз чија основа одделенијата за финансиско планирање од СЕП и од Владата, заедно со претставници од Министерството за финансии, ќе ги пресметаат издатоците и тие ќе бидат соодветно буџетирани.
„Не можам сега да шпекулирам со претпоставена големина на овие издатоци, но во номинална смисла тоа не е евтин процес, и бара соодветни финансиски ресурси. Сепак, гледано во релативна смисла, согласно придобивките кои и низ самиот тек на преговорите ќе ги има државата, во смисла на финансиска помош и грантови за спроведување на реформите, на кои се додаваат и економските бенефити од трансформацијата на општеството кои создаваат услови за развој на бизнисот, претприемништво, за странски директни инвестиции, вработувања, поголеми плати и повисок стандард, во оваа релативна смисла, процесот е целосно исплатлив, а со тоа и – евтин“, дециден е Османи.
