Либерализација на телекомуникациите е еден од условите за почеток на преговорите за членство на Македонија во Европската унија. Во тоа време на македонскиот пазар фигурира само една компанија МакТел, некогашната државна компанија за телекомуникации која е приватизирана во 2001 и продадена на Маѓар Телеком.
Монопол на пазарот е неприфатлив за ЕУ и Брисел инсистира да се донесе нов закон за телекомуникации што ќе го либерализира пазарот. Одложувањето на оваа постапка за државата станува се потешко со оглед на тоа што во Брисел се разгледува апликацијата за кандидатски статус во ЕУ поднесена во март 2004 година.
Писмото кое тогашниот прв извршен директор на Матав во Скопје, Атила Сендреи, му го испратил на 16 јануари 2005 година на Дејан Силјановски, тогашен извршен директор на регулаторното тело на МакТел, го дава целиот историјат на приказната за либерализација на македонскиот пазар на телекомуникации, што сега се подведува под името „афера Телеком“.
Нејзините корени се во последните две недели од 2004 година кога новиот закон што значеше либерализирање и демонополизација на пазарот на телекомуникациските услуги што се влечкаше со години, се усвојува преку ноќ, оставајќи ги првите луѓе на монополот на Маѓар Телеком комплетно збунети и со барање одговори „што навистина се случи“.
Хронолошки распоред на настаните во писмото на Атила Сендреи
Во декември 2003, МакТел, како што пишува Сендреи во писмото во кое ги рекапитулира настаните, бара од Владата подготовка на нацрт закон за телекомуникации најдоцна до јуни 2004 што на МакТел, ќе му даде време да се подготви за либерализација на пазарот, „Подготвивме скелет на законот и план за негова имплементација“, му пишува Сендреи на Силјановски.
Во април 2004 година Мактел на Владата ѝ поднесува готов нацрт закон за телекомуникации за кој Сендреи вели дека бил „комплетно во согласност со европските директиви“, поради што компанијата сугерирала тој текст да се земе како основа на идното законско решение.
Мактел, всушност, според зборовите на Сендреи, преку „официјални и неофицијални“ канали помогнал во подготовките на законот за тој да биде во полза како што вели Сендреи „и на компанијата и на државата“. Биле изготвени повеќе од десет работни верзии на законот.
Хаосот и недоразбирањата, според Сендреи, започнале на 16 декември 2004, а завршиле сосема неочекувано за компанијата за неполни десет дена.
На 15 декември 2004 на функцијата премиер стапува новиот лидер на СДСМ, Владо Бучковски, а на 16 декември тогашната вицепремиерка за евроинтеграции, Радмила Шеќеринска, добива писмо од ЕУ во кое била опомената поради одложувањето на донесувањето на новиот закон за телекомуникации.
„Ова беше причината за забрзувањето на процесот, затоа што заканата гласеше тригодишно одложување на процесот за почеток на преговори за членство во ЕУ со Македонија“, тврди Сендреи во преписката со Силјановски.
На 23 декември 2004 година, првиот човек на Бордот на „Маѓар“, Елек Штрауб, добива писмо потпишано од Дејан Мицковиќ, тогашен претседавач на Бордот на директори на Македонски Телекомуникации (МакТел) и Јован Пејковски- државен советник на премиерот.
Факсимил на писмото со кое се најавува средба Бучковски Страуб
Во него, тие го информираат Штрауб дека соработката со Матав – (Маѓар Телеком) е од круцијално значење за новиот премиер и дека Бучковски изразил подготвеност да се сретне со него лично во Скопје, на разговори за актуелните прашања за односите меѓу двете страни. Во документот за тоа се наведува: „Владата го прифаќа вашиот предлог за разговор и изнаоѓање договор кој потоа би се регулирал со меморандум“.
На пораката одговара шефот на стратегискиот оддел на Матав, Андраш Балог, кој прифаќа дека на состанокот меѓу Штрауб и Бучковски треба да се разговара за прашањата кои се од интерес и за Македонската влада:
„Вработување на млади талентирани Македонци; натамошно намалување на бројот на вработени; нивото на исплата за отпуштените работници; зголемување на месечната претплата, висината на дивидендата; избор на нов директор на МобиМак; либерализација на пазарот на фиксната телефонија и идната улога на Македонски Телекомуникации“.
На површно ниво, се чинело дека двете страни да се подготвени за компромис, а во позадина се одвивале секојдневни состаноци, лобирање и притисоци за измена на легислативата во која се прекршувале многу интереси кои добиваат неверојатно темпо.
За осум дена од предупредувањето од Брисел и само ден по писмото во кое Бучковски изразува подготвеност за средба со Штрауб, на 24 декември работната група која работи со поддршка на УСАИД го финализира текстот на законот и му го предава на Димитар Буковалов, во тоа време шеф на одделот за телекомуникации во Министерството за транспорт и врски.
„Текстот е во полза и на МакТел и на државата“ забележува Сендреи. Меѓутоа, во рок од два дена, меѓу 24 – 26 декември, непосредно пред седницата на Владата, од нему непознати причини тој текст се менува од страна на Буковалов. Тој тврди дека во него се предвидени пократки рокови и се направени измени, спротивни на европските директиви.
„Непредвидените измени одразуваат само 30% од претходните совети на МакТел“ констатира Сендреи.
Унгарскиот директор натаму тврди дека на владината седница на 26 декември практично имало два различни закони во игра. Едниот, производ на работната група која работела на текстот и кој бил во согласност со Маѓар Телеком, што требало да го презентира Коста Трпковски и втор, кој всушност и им бил поделен на министрите од страна на Буковалов.
Презентацијата на Трпковски на седницата не се случила, министрите ја читаат верзијата на Буковалов, Владата го усвојува текстот и носи одлука тој да се испрати во Собрание во скратена постапка.
На прес конференцијата на 27 декември, која ја држат министерот за транспорт и врски, Џемаил Мехази, Димитар Буковалов и Коста Трпковски, според зборовите на Снедреи, на Трпковски „не му била дадена можност да даде коментар“. Истиот ден МакТел добива тврда копија од изменетата верзија на законот кој оди во собраниска процедура со формално барање компанијата да даде свои коментари најдоцна до 11 јануари 2005.
Дел од писмото на Сендреи со претпоставки зошто дошло до непредвиден пресврт во процесот на лобирање за Законот
Сендреи во писмото во кое дава хронологија на настаните посочува три можни причини зошто дошло до непредвидено менување на нацрт – текстот на Законот за електронски комуникации. Првата е самиот карактер на Буковалов, што Сендреи го оценува како „непредвидлив и преамбициозен“, втората е дека зад ваквиот развој на настаните стои УСАИД, американската агенција која го поддржува интернет провајдерот Он.Нет, конкурент на МакТел и „е заинтересирана да има што побрзо отворен пазар“, а трета претпоставка е дека „самата влада ја користи ситуацијата како алатка за преговори“ .
Продолжува…
