Неодамнешните протести во Македонија предизвикани од пресудите со кои шест етнички Албанци беа осудени за тероризам се резултат на длабоката недоверба во македонското судство, вели за БИРН политичкиот аналитичар Исмет Рамадани.
Исмет Рамадани / Фото: Синиша Јаков Марушиќ
Исмет Рамадани, поранешен пратеник и актуелен претседател на невладината организација Евро-Атлантски Совет на Македонија, беше еден од јавните личности кои отворено ги подржаа протестите против пресудите за тероризам, со кои шестте Албанци беа прогласени за виновни за убиство на петте Македонци кај Смилковско езеро во 2012 година, во случајот познат како „Монструм“.
На 4 јули, по улиците на Скопје изби вистинска битка кога неколку илјади Албанци кои демонстрираа, се обидоа да упаднат во Кривичниот суд во Скопје, при што полицијата користејќи водени топови, солзавец и шок-бомби, ги принуди да се повлечат.
Рамадани смета дека за ова е делумно одговорна владината пропаганда која дава лажна слика за Албанците како радикални исламисти.
БИРН: Вие сте еден од јавните личности што отворено го поддржаа протестот против пресудите во судскиот проце „Монструм“. Кои беа вашите причини?
Рамадани: Ние природно се согласуваме со ставот дека веќе подолго време, албанската заедница во Македонија, не им верува на државните институции, или во конкретниов случај, на судството. Во последниот случај, имавме голем процес за македонското судство, во кој се работеше за свирепо убиство на пет млади луѓе, без некоја декларирана причина. Ова беше типичен акт на тероризам. Но сомневањата станаа уште поголеми, бидејќи убиствата беа оквалификувани како терористички чин инспириран од радикален исламизам, што не соодветствува со албанските традиции и менталитет. Сега шпекулираме, но, обично луѓето кои вршат вакви акти на тероризам, ги манифестираат своите верувања и во судницата. Извикуваат исламистички слогани и ги признаваат своите дела. Во овој случај ние не видовме такво нешто, а луѓето што беа осудени не оставија впечаток врз основа на кој може да се каже оти „тие го направиле тоа“.
Однесувањето на обвинителството, квалификацијата на министерката за внатрешни работи, Гордана Јанкуловска, изречена на самиот почеток на процесот, дека убијците се исламски радикали, се моменти што предизвикаа револт, прво меѓу семејствата на осудените а потоа и меѓу пошироката популација.
БИРН: Слушнавме провокативна реторика од демонстрантите, тие извикуваа „Голема Албанија“, го запалија македонското знаме во Приштина, вееја знамињата со арапски написи и знамиња на Саудиска Арабија во Скопје, повикуваа на радикален исламизам. Како ова оди во прилог на причината за протестите?
Рамадани: Точно е дека на првите протести имаше тенденции за провокација. Како некој да сакаше да ги претстави Албанците како радикални исламисти кои не се грижат ни за законот ни за независното судство. Постои пропаганда која сака да ги прикаже Албанците како радикали. Јас не негирам дека постојат поединци или групи кои веќе пливаат во вакви радикални води, но, да се каже дека оваа идеологија е доминантна во исламот што го практикуваат Албанците е чиста пропаганда со лоша намера. Добро е познато дека Албанците се земаат како пример за меѓуверска толеранција, бидејќи тие се припадници на три вери [католичка, муслиманска и православна]. Мнозинството Албанци го практикуваат исламот, но тие фанатично ја бранат својата традиција на умерен ислам.
Фото: Зоран Ричлиев
БИРН: Дали протестите имаат потенцијал да прераснат во поширок граѓански израз на незадоволство против владејачката елита која не обезбеди напредок, незадоволство кое ќе ги обедини, а не раздели луѓето по етнички и религиозни линии? Во минатото, Македонците во многу прилики изразуваа слична недоверба кон институциите.
Рамадани: Имам информации дека голем дел од македонската опозиција ги поддржува овие протести. На [третиот] протест во Скопје [на 11 јули] видов транспаренти напишани и на македонски јазик, кои се однесуваа на контроверзни случаи во кои и Македонци и Албанци биле жртви на убиства. Ова ни кажува дека протестите полека добиваат елементи кои имаат поширок граѓански вкус.
БИРН: Дали некој профитира со прикажување на случајот и протестите како меѓуетнички и меѓурелигиски?
Рамадани: Во Македонија, сферата на меѓуетничките, меѓурелигиски односи е кревка. Истото важи и за демократските институции, политичкиот дијалог меѓу опозицијата и власта. Кога имате организиран криминал, слаба економија, сиромаштија, проблеми со слободата на медиумите, сето ова создава основа, некој да создаде нестабилност. Оние што имаат добри намери, ги користат мирните протести да им укажат на клучните луѓе во земјата дека постои незадоволство и револт кај граѓаните и како начин да ги притиснат да ги сменат нивните политики. Но, во ситуации како оваа, постојат и оние кои имаат екстремни размислувања за создавање хаос во земјата и кои сакаат да профитираат, политички, идеолошки и во сферата на бизнисот.
БИРН: Освен што изразија незадоволство кон судството и македонските политичари, демонстрантите изразија незадоволство и кон Демократската унија за интеграција, ДУИ. Зошто?
Рамадани: Во ситуација кога партијата на Албанците на власт, не ги поддржува јавно протестите и нема свои претставници присутни на протестите…Можеа барем да ги испратат нивните пратеници да присуствуваат на протестите. На пример, кога бев пратеник на [сега веќе непостоечката] Партијата за демократски просперитет, бевме дел од владата, но за одредени прашања не се согласувавме и бевме присутни на протести. Ваквото делување не излегува од рамките на демократските алатки. ДУИ можеше подобро да ја искористи оваа ситуација. Во нивните јавни настапи, тие го изнесуваат ставот дека судовите се под силно политичко влијание. Лидерот на ДУИ, Али Ахмети, го повтори ова во неколку наврати. Тогаш зошто да не им се приклучат на оние што го изразуваат својот револт против истата работа? Тие немаа чувство за ова и не успеаја да воспостават врски со организаторите на протестите и уште од самиот почеток да влијаат на одржување на помирни протести, без употреба на насилство.
Фото: Синиша Јаков Марушиќ
Но, имаше и слогани против [албанската] опозиција. Ниту името на Мендух Тачи не беше поштедено. Од каде овој револт против албанските политичари? Бидејќи, веќе извесно време, меѓу Албанците постои мислење дека и двајцата нивни највисоки политички лидери [Али Ахмети на ДУИ и Мендух Тачи на ДПА] се под контрола на ВМРО ДПМНЕ. Натпреварот помеѓу двете партии, да бидат дел од владата, оставаа впечаток дека и двајцата се контролирани од структурите на ВМРО-ДПМНЕ и се под силен притисок да ја играат улогата што премиерот сака да ја играат. Ова остава малку простор Албанците да веруваат дека нивните барања ќе бидат слушнати и дека нивниот статус ќе се подобри.
БИРН: Прашањето што странските новинари обично го поставуваат е, дали судењето и протестите по него имаат потенцијал да доведат до повторување на вооружениот конфликт меѓу албанските бунтовници и македонските безбедносни сили од 2001 година?
Рамадани: Пресудите на Кривичниот суд во Скопје сега се пред Апелацискиот суд. Многу е важно, конечната пресуда на судот, да влее доверба меѓу луѓето, без разлика дали обвинетите ќе бидат ослободени или не. Но, јас не верувам дека вербата во судството меѓу Албанците ќе биде вратена доколку истите политичари останат на власт.
Битката во Апелацискиот суд ќе се води помеѓу две политички влијанија, на ВМРО-ДПМНЕ и на ДУИ. Ако бидат потврдени доживотните казни за обвинетите, тоа ќе значи дека и натаму е присутно политичкото влијание на ВМРО-ДПМНЕ. Ако обвинетите бидат ослободени, ова ќе биде сигнал за влијанието на ДУИ. Во секој случај, повторно ќе имаме ситуација кога заеднички впечаток ќе биде дека политиката го има последниот збор во судството.
И покрај некои пречки, бидејќи ние не сме протекторат, мислам дека во овој случај ќе биде многу попаметно да се побара помош од меѓународни експерти. Потранспарентно инволвирање на експерти од странство, искусни во случаи за тероризам, ќе му помогнат на кредибилитетот на пресудата.
Ситуацијата е многу сериозна. Не верувам дека би можел повторно да се случи сличен конфликт како оној во 2001. Но, можни се политички кризи диктирани од страна на помладиот партнер во власта, ДУИ. Ако тие навистина стојат зад она што го прокламираат, тие би можеле да ја напуштат владата, да создадат ситуација во која владата ќе падне и ќе добиеме уште подлабока политичка криза, но не и вооружен конфликт. Во тој случај, ќе мора да биде формирана техничка влада. Доколку сите четири главни политички партии бидат дел од таа влада тоа ќе обезбеди покредибилен изборен процес и многу поголем кредибилитет за оној што ќе победи на следните избори. На овој начин, подлабока политичка криза може да создаде нова слика за идната влада, која ќе го подобри имиџот и на државните институции. Така ќе ја избегнеме можноста за нов вооружен конфликт сличен на оној од 2001 година.
Интервјуто е објавено на Balkan Insight (англиски) и Балканска транзициска правда
