При големи трагедии и загуби, како последните случаи на масовни убиства во Србија, често го забележувам наративот „сите сме виновни“ во реакциите потоа. Наратив кој е разбирлив, човечки, ама истовремено и резултат на погрешна дијагностика.
Ова размислување не е обид за лишување на себеси или другите од вина, туку констатација дека кога „сите се криви“ тогаш „никој не е крив“. Колективната вина е алиби на системот кој ги создал овие пукања, загуби и длабоки тагувања, а настаните кои го одбележаа периодот не се ништо друго освен експлозија на оваа наша нормалност.
Со други зборови, ваквите трагедии не претставуваат аномалија, туку симптом. Симптом на системот, удар во срцевината на нормалноста одбележана од парадигмите на амбицијата, успехот и контролата.
Не се овие трагедии таму некаде каде што би требало да живее злото, туку овде, сега, меѓу нас, во елитните училишта, во градовите кои ги познаваме, во оние наводно уредени и стабилни контексти. Оттука, колективната вина е погрешна дијагноза затоа што архитектурата на системот ниту е создадена ниту е одржувана од сите.
Не можат да бидат виновни оние кои се посветиле на менување на системот, оние кои предупредувале за дискурзивната агресивност на современата култура, оние кои се мобилизирале против насилството кое се одомаќинило во нормалноста
Она што е колективно, тоа е одговорноста да се демонтира ова „нормално“ кое предолго боледува.
Во повеќето училишта во мојот град, а претпоставувам и во останатите, родителите и децата беа повикани на родителски состаноци каде имавме можност да бидеме дел од презентации и работилници на тема насилство во училиште. Обидот да се направи нешто е за поздравување. Сепак, пристапот е суштински погрешен.
Дискусиите во училиштата имаат две клучни промашувања: морализаторскиот пристап лишен од каков било потенцијал за субверзија и игнорирањето на гласот на децата како најзасегнати. Дознавме дека пушат во тоалетите, дека се бакнуваат во уста и дека пишуваат анонимни пораки против некои наставници.
Не дознавме како се чувствуваат, дали нешто ги мачи, дали имаат прашања и дали можеби можат да ни понудат одговори. Каков е односот кон децата, таков е односот и кон сите останати чии мисли, чувства, потенцијали, но и слабости се неважни.
Како да зборуваме за овие случувања е работа на размислување и договор. Шокот, збунетоста и прашањата кои се појавија се легитимни. Сепак, тие се одлика на колективното справување со сериозни проблеми, но и колективната подготвеност за промени.
Оттука прашањето „кој е виновен?“ не смее да ја заокружи дискусијата без да го вклучи она поважното- што треба да направиме? Барањето виновници без споделувањето одговорност е само оправдување и одржување на системот. Тоа е поза на нормалноста, здраворазумноста и доминантната култура чија стабилност е дел од проблемот, а не решение.
Токму затоа, не можат да бидат виновни оние кои се посветиле на менување на системот, оние кои предупредувале за дискурзивната агресивност на современата култура, оние кои се мобилизирале против насилството кое се одомаќинило во нормалноста. Виновни се оние кои го создале, оние кои го одржуваат и оние кои го заштитуваат овој систем и оваа нормалност. Во ваков систем, дисидентството е доблест, предавството е обврска.
Покрај прашањата за вина и одговорност, ние мора да се запрашаме и што ни дава надеж. Што е она што ќе ни даде сила и визија да замислуваме и остваруваме поинакви светови
Јас не заговарам ескапизам и повлекување во создавањето на некакви автономни зони, туку колективна акција која мора да биде повеќе од „репарација на штетите“. Таа мора да биде радикално субверзивна интервенција против нормализираната состојба на неправда.
Со други зборови, овие утописки барања не претставуваат иницијативи на прагматични реформи, туку суштинска трансформација на нормалното. Барања за радикална трансформација заради која често сме исмевани и потценувани како сонувачи повеќе од реалистични и рационални луѓе. Барања чија реализација веројатно нема да биде во догледна иднина. Сепак, од нив не смееме да се откажеме.
Покрај прашањата за вина и одговорност, ние мора да се запрашаме и што ни дава надеж. Што е она што ќе ни даде сила и визија да замислуваме и остваруваме поинакви светови. Не она што било, она што е, ниту она што ќе биде, туку она што може да биде.
Оттука, невозможното е нужно. Кога дистопијата е нормализирана хегемониска култура, тогаш аргументот дека утопиското е наивно и нереалистично е голема измама. Оваа измама има за цел токму да ја демобилизира секоја идеја за промена затоа што таа промена ќе биде на штета токму на оние кои се виновни за големите трагедии, но и за микро агресиите.
Да се живее во свет без насилство не значи да се живее во свет без несогласувања и конфликт, без тага и загуба. Животот во заедништво подразбира нелагодност и можност да бидеме повредени. Споделување простор за паркирање понекогаш е длабоко фрустрирачки, а камоли споделување цел животен век во општество и заедништво со луѓе од кои некои ни се слични, а некои дури и премногу различни.
Светот без насилство не е приспивна приказна, фиктивна утопија или наивна идеја, туку предмет на колективен договор. Договор за нови социјални структури, нови форми на праведност, нови споделувања на моќ, но и обврски.
Па така виновникот не може да биде „сите“. Виновникот не може да биде ни тик-ток и слични други места на морална паника, исто како што решението не може да биде воведување смртна казна, намалување на старосната граница на кривична одговорност или различни забрани во училиштата.
Дијагнозата, одговорноста и потенцијалите за надеж ќе треба да ги бараме отаде она што ни е познато, нормално и навидум здраворазумно.
Мислењата и ставовите изнесени во колумните се на авторите и не нужно ги рефлектираат позициите и уредувачката политика на БИРН Македонија
