Минатата недела, Министерство за правда на Косово, донесе одлука за формирање на работен тим, кој треба да подготви анализа за формирање на нов Институт за истражување на воените злосторства, бидејќи претходниот обид, пред девет години, не даде значителни резултати.
Министерството за правда, задолжи тим од 15 луѓе, во кој има државни службеници, претставници на граѓанското општество и универзитетски професори, да подготви извештај за функционирањето на новиот Институт до септември годинава.
Владата го формираше претходниот Институт во 2011 година, во рамките на Министерството за правда, и тој требаше да собере, обработи, класифицира и архивира информации за злосторствата извршени за време на војната во Косово, 1998-1999 година.
Но, според обвинувањата, Институтот не го исполни мандатот, иако неговите членови тврдеа дека ова тело напредува во својата работа, и покрај сериозниот недостиг на средства.
Институтот беше укинат во 2018 година, по налог на тогашниот премиер, Рамуш Харадинај. Во одлуката беше наведено дека наместо Институтот, ќе се формира одделение за транзициска правда, кое ќе функционира во рамките на Министерството за правда, но тоа не се случи.
Министерството за правда објави дека новиот Институт ќе биде различен, иако тие не дадоа подетални информации за тоа.
„Секако, Институтот за воени злосторства ќе се разликува од претходниот по формата и содржината. Но, тоа ќе биде дел од пошироката анализа на работниот тим“, ни одговорија од министерството по е-пошта.
Исмет Салиху, неодамна пензиониран професор од Правниот факултет во Приштина и директор на првиот Институт за истражување на воените злосторства, вели дека за одлуката за укинување се виновни поранешните припадници на Ослободителната војска на Косово (ОВК), кои држеле високи функции во Владата на Харадинај.
Парадоксално е што косовските политичари, во неколку наврати, ја обвинија Србија дека извршила геноцид и најавија покренување на случај пред меѓународните судови, а сепак не успеаја соодветно да ги документираат злосторствата, за кои ги обвинуваат белградските сили.
„Косово не успеа да ги истражи и да ги документира воените злосторства. Затворањето на Институтот е најголемиот доказ за овој парадоксален неуспех. Тоа значи дека ќе бидат потребни најмалку 30 години (сметајќи од крајот на војната во 1999 година) за да се истражат и да се документираат воените злосторства“, додава Салиху за БИРН.
Во времето кога тој беше директор, Институтот имаше само шест члена, премалку за толку голема задача, истакна тој.
„Ни недостасуваа луѓе, кои ќе работат на терен. Како можеме да истражиме и да обезбедиме докази за воените злосторства извршени за време на војната во Косово, ако луѓето не го прават тоа на терен?“, праша Салиху.
Претходниот Институт, за време на неговиот мандат, објави девет монографии за обемот на убиствата извршени за време на војната, за исчезнатите лица, економската штета и за уништувањето на културното наследство.
Салиху посочува дека Министерството за правда треба да учи од земји како што е Германија, кои имаат вакви механизми, а кои се дел од Владата. „Пред сѐ, во овој Институт, треба да биде ангажиран соодветен персонал и тој треба да биде соодветно финансиран. Тој мора да функционира како Институт на експерти од различни области, а не како засолниште за активисти на политичките партии (кои сакаат работа, иако немаат соодветна стручност)“, потенцира тој.
„Наша должност е да фрлиме светлина врз вистината“
Спомен-гробиштата Меја во Ѓаковица. Фото: Нора Велер
Воените жртви и семејствата на починатите и на исчезнатите лица, сакаат сите случаи на насилство, правилно да бидат документирани.
„Овој Институт треба да ги документира сите злосторства, професионално и независно“, вели Агрон Лимани, претседател на Здружението за истрага на случаите на киднапирани и исчезнати лица.
„Неговиот основен фокус треба да биде истражување и документирање на масакрите во Косово и составување список на жртвите и сторителите“, додава тој.
Во моментов, единствениот веродостоен список на загинати во војната, е оној на Фондот за хуманитарно право Косово и Фондот за хуманитарно право Србија, кои ги верификуваа идентитетите и околностите на смртта на над 13.500 жртви и собраа дополнителни информации за илјадници жртви убиени веднаш по војната.
Лимани додава оти верува дека наодите на новиот Институт, треба да бидат основа за непристрасна верзија на историјата, која не „користи етнички предрасуди“ и не служи за собирање на политички поени.
„Институтот треба да ги истражи сите злосторства извршени врз сите заедници во Косово и да не дејствува како механизам за дневна политичка конзумација“, истакнува тој.
Но, затворањето на првиот Институт покрена прашања за можноста на владата да воспостави механизам способен за правилно истражување и документирање на воените злосторства.
Нора Ахметај, истражувач во областа на транзициската правда, се согласува со ставот на Лимани, нагласувајќи дека новиот Институт треба да ги испита сите злосторства извршени за време на војната во Косово, без оглед на етничката припадност на жртвите.
Претходните слични иницијативи не беа многу успешни, бидејќи започнаа од погрешни претпоставки, вели Ахметај за БИРН.
„Главниот фокус на овој Институт треба да биде расветлување на нерешените воени случаи. Ако се фокусира само на документирање на злосторствата против Албанците, извршени во војната 1998-1999 година, тогаш тоа нема да има важност. Но, се плашам дека оваа иницијатива ќе пропадне како и претходните“, нагласува таа.
„Мислам дека Владата треба да го преиспита она што е сторено досега на ова поле. Прво, тие треба да имаат стратегија и план за работа за документирање на злосторствата“, истакна таа.
За Салиху, документирањето на воените злосторства е прашање од најголема важност, од почит кон оние што починале: „Жртвите не можат сами да зборуваат за себе. Затоа е наша должност да фрлиме светлина врз вистината“, заклучува тој.
