Италијанскиот инфлуенсер со сенегалско потекло, Kаби Ламе, од годинава е лицето со најмногу следбеници на Тик-ток. Откако во 2020 година, за време на пандемијата, ја изгубил работата, почнал да објавува видеа со смешна содржина.
Ламе сега има над 160 милиони следбеници и веќе глумел во неколку филмови.
Една од причините зошто Тик-ток стана омилено место на младите е неговиот алгоритам, кој за миг може обично видео да го направи вирален хит и да им отвори врата кон инфлуенсерскиот свет или шоу-бизнисот. Меѓутоа, стремејќи се кон брзата популарност, ретко кој од младите се запира да размисли за сите ризици од претераното и невнимателно користење на сите социјални мрежи, вклучувајќи го и Тик-ток.
Проценките се дека само во Македонија, апликaцијата има 690 илјади корисници постари од 18 години.
Содржината е персонализирана за секој корисник. Додека некој гледа Get ready with me видеа (Дотерај се со мене), друг следи бизарни видеа, во кои луѓе јадат големо количество храна, а трет скрола низ ризичните предизвици што станаа популарни и во земјава.
„Секоја вечер пред спиење, по петнаесетина минути си праќаме видеа со дечко ми. Преку ден скролам претежно позитивни содржини, како Get ready with me, филмски препораки, а тажните содржини ги избегнувам“, вели во разговор со БИРН, девојка од дваесетина години.
За да може апликацијата да пласира содржина што најмногу им одговара на корисниците, Тик-ток ги собира и најранливите информации на корисниците, почнувајќи од точната локација, па сѐ до приватните пораки.
Младите со кои зборуваше БИРН се донекаде свесни дека апликацијата собира податоци, но не се доволно информирани до каде продира оваа пракса во приватноста.
За нив, безбедноста им е загрозена само ако некој директно им ги злоупотреби фотографиите или видеата, ги демне на интернет или им отвори лажни профили, користејќи ги нивните податоци.
„Луѓето што ми го следат профилот, за мене се многу пострашни од тоа апликацијата да ги користи моите лични податоци“, вели 22-годишнa девојка од Скопје.
Игралиште за уценување
Проценките се дека во Македонија, досегот на Тик-ток е до 690 илјади корисници | Фото: Pexels
Иако официјално Тик-ток тврди дека ги модерира содржината и профилите креирани на платформата, на апликацијата има бројни лажни акаунти, корисниците неретко се подложни на измами и уцени, но и на негативна содржина.
Токму тоа беа наодите на анализата објавена во 2021 година од страна на лондонскиот Институт за стратешки дијалог. Анализата опфаќа повеќе од 1.000 видеа што содржеле екстремизам, говор на омраза, измами и вирални трендови што предизвикуваат физичка повреда кај младите.
Во Македонија, најзагрижувачки за родителите и властите беа ризичните предизвици што ги споделуваа и ги имитираа младите
На 246 од овие видеа, или 24 отсто од содржината што била вклучена во анализата, било забележано промовирање и глорификација на личности како нацистичкиот лидер Адолф Хитлер и осудениот за воени злосторства, Ратко Младиќ, или терористичката ИСИС.
А, во 26 објави се негирало дури и постоењето на холокаустот.
Во Македонија, најзагрижувачки за родителите и властите беа ризичните предизвици што ги споделуваа и ги имитираа младите, бидејќи ефектите од нив излегоа од дигиталниот простор и резултираа со физички повреди.
БИРН лани пишуваше за предизвик на Тик-ток, каде што возачите се снимаа и објавуваа на апликацијата, возејќи со голема брзина на скопските улици, но и пошироко во земјава. Имаше и објава во која македонски корисник се снимал на пат, кој, според формата и теренот, изгледа како делницата меѓу Велес и Штип, развива брзина од 201 километар на час.
Ваквите случувања го отворија прашањето дали треба да се забрани Тик-ток.
Министерот за дигитална трансформација, Стефан Андоновски, на почетокот на годинава не ја исклучи можноста да се укине Тик-ток, иако потенцираше дека мерката ќе се преземе само во случај ако инцидентите прераснат во пракса.
Освен на опасните предизвици, младите на Тик-ток се изложени и на тоа некој да им креира лажен профил или без согласност да објави нивни фотографии.
До Агенцијата за заштита на лични податоци, во 2024 година биле пријавени 16 вакви случаи, а во тековната година имало осум пријави поврзани со Тик-ток.
Од овие 24 случаи, пет од нив се однесуваат на малолетници.
На почетокот на годинава, неколку истражувања покажаа дека Тик-ток, не само што не спречила дистрибуирање детска порнографија, туку дека истовремено платформата заработила од тоа.
Еден ваков пример е кога во март годинава, „Би-би-си“ откри дека 15-годишни тинејџерки од Кенија се приклучиле во живо за да рекламираат и да продаваат сексуално експлицитна содржина.
Кога некој корисник се приклучува во живо, апликацијата нуди опција за гледачите да пратат подароци. Овие виртуелни подароци, или „gifts“, се плаќаат со вистински пари, а дел од средствата одат и за Тик-ток.
До Агенцијата за заштита на лични податоци, во 2024 биле пријавени 16 случаи на лажни тикток-профили, а годинава до сега биле пријавени осум
Во Македонијa, во последните пет години, преку линијата за поддршка на деца и млади „Ало Бушавко“ се евидентирани вкупно девет пријави за детска порнографија, сајбер-насилство, хакирање на профили и сексуална експлоатација на малолетници.
Од Агенција за заштита на лични податоци објаснија за БИРН дека македонските граѓани, особено децата, при користењето на услугите од социјалните платформи, како што е Тик-ток, свесно или несвесно објавуваат голем број лични податоци за себе и за другите лица, како што се фотографии, видеоснимки и локации.
Од таму, посочија дека при регистрирањето на секоја социјална мрежа, граѓаните треба да се информираат за правилата и услугите што ги нудат тие платформи.
Oд друга страна, младите со кои зборуваше БИРН, собирањето на личните податоци не го перцепираат како опасно.
„Нема како да го избегнеш тоа да не ти ги земат податоците“, смета 22- годишник од Скопје.
Приватни пораки: само јас, ти и Тик-ток
„При регистрирањето на секоја социјална мрежа, граѓаните да се информираат за правилата“ | Фото: Pexels
Иако Тик-ток има обиди за ги заштити малолетните корисници, овие внатрешни политики често се покажале како недоволни.
На пример, во 2020 година, Тик-ток воведе регулатива со која профилите на малолетните автоматски се приватни, додека можноста за праќање пораки („direct messages“) беше оневозможена со цел да се намали несаканата и потенцијално небезбедна комуникација.
Сепак, три години, ваквата „мека“ саморегулација беше проследена со скандал, кој инволвираше токму малолетници.
А во 2023 година, Ирската комисија за заштита на податоци го казни Тик-ток со глоба од 345 милиони евра поради тоа што платформата незаконски обработила лични податоци на околу 1,4 милиони деца под 13-годишна возраст.
Повеќето тикток-корисници често ги банализираат и ги игнорираат проблематичните аспекти на оваа платформа.
Наместо да бидат приватни, нивните профили биле автоматски поставени како јавни, со што нивната содржина била изложена на сите корисници. Освен ова, тие биле таргетирани од реклами и имало можност, возрасни корисници да им праќаат приватни пораки.
За разлика од другите социјални мрежи, Тик-ток има пристап и до нашите приватни пораки со пријателите. Платформата не ја енкриптира меѓусебната комуникација, што значи дека пораките што ги испраќаме на нашите пријатели не се заштитени како кај популарните апликации како што е Вибер.
Според официјалните изјави од компанијата, причината за оваа пракса е со цел платформата да ги следи пораките и автоматски да спречи вознемирувачка содржина и обиди за злоупотреба.
Но, тоа значи дека секој разговор со пријателите не е приватен.
Сепак, повеќето тикток-корисници не се добро информирани за ваквите случувања и ја перцепираат апликацијата како место за забава, каде што често поминуваат по неколку часа дневно. Па затоа, често ги банализираат и ги игнорираат проблематичните аспекти на оваа платформа.
Дваесет и двегодишната студентка Антигона Алиу смета дека доколку не правиш нешто сомнително, никој не ни ги гледа тие податоци.
„Понекогаш ме плаши кога ќе помислам колку лесно некој може да ме најде онлајн“, вели таа.
