Дејвид Гир стапи на должност амбасадор на Европската Унија во екот на пандемијата со вирусот корона, во септември 2020, речиси една година по француското вето и во предвечерието на првата бугарска блокада за пристапните преговори со ЕУ.
Во меѓувреме, покрај предизвиците од пандемијата што ги соголија сите слабости на здравствениот и образовниот систем, жестоко ескалираа тензиите со Бугарија, експремиерот Заев реши да ја напушти политичката сцена, а новиот премиер Ковачевски се чини постојано само гасне пожари и се бори да истера полн мандат, без значителни поместувања на реформската агенда.
Долгоодложуваното отворање на преговорите со Европската Унија, минатиот јули падна во сенка на реакциите за францускиот предлог и апокалиптичните сценарија и застрашувања од можни нови уцени и услови од страна на Бугарија, што доведе до значителен пораст на евроскептицизмот и до дополнителни поделби, и политички и општествени.
Свесен е за фрустрациите поради одложувањето на стартот на преговорите | Фото: Роберт Атанасовски
За ситуацијата во земјава, динамиката на реформите и сѐ поголемата резигнираност во јавноста, кога станува збор за европските перспективи, разговараме со евроамбасадорот Дејвид Гир.
Тој вели дека е свесен за „огромното разочарување и фрустрациите од сите што сакаа да се покрене процесот на пристапување“, но тврди дека е оптимист и во своите одговори повеќе става акцент на она што може и треба да биде, отколку на она што било. Затоа се фокусира на пробивот од минатиот јули кога се отворија преговорите.
„Веднаш потоа почна и скрининг процесот, кој се одвива добро, но тоа мора да биде проследено и со реформи во клучни области, како владеење на правото, антикорупција и градење административни капацитети “.
Инвестиции во правосудството
Многу инвестиравме во Академијата за судии и обвинители и нашите очекувања се да претставува центар за извонредност, каде што се влегува на база на соодветни квалификации и знаење и каде што за време на обуките сите имаат еднаков третман. Очекуваме дека од таму на крај ќе добиеме професионални и компетентни судии и обвинители, и сето тоа на база на квалификации.
Сепак, наспроти сите предизвици во последните 17 години, земјата не стоеше во место, го аргументира својот оптимизам евроамбасадорот. Има прогрес, многу реформи се направени, иако многу, многу повеќе е потребно со оглед на отворените преговори.
„Ако ја земеме предвид поддршката што оваа земја ја има од земјите-членки на ЕУ и времето во кое живееме, каде што сведочиме на геополитички тектонски поместувања, сега е вистинскиот момент да се возобнови процесот и да се засилат сите напори за реформи.“
Тој посочува дека, трагедијата на војната во Украина, што резултираше со зајакнато единство на Унијата, доведе и до сериозен пресврт во однос на процесот на проширување и затоа „сега гледаме засилена сериозност со која ЕУ го третира прашањето на проширување и заеднички интерес за просперитет, стабилност и безбедност овие земји да се најдат во Унијата“.
Како пример за ова, тој го наведува фактот дека бил вклучен во преговорите со Украина во 2008 околу договорот за асоцијација и не мислел дека ќе го дочека денот кога земјата ќе добие европска перспектива.
„Истото се случи со Молдавија, со Грузија со одредени услови, со Босна и Херцеговина, но и отворање преговори со Албанија и со Северна Македонија. Сево ова покажува дека работите многу позитивно се движат во насока на проширувањето и мислам дека
за оваа земја можеме да бидеме оптимисти дека перспективите за ЕУ членство се кредибилни, реалистични и достижни.“
Нема напредок без консензус
„Главните партии не можат да се договорат за реформите во интерес на граѓаните“ | Фото: Роберт Атанасовски
На домашен терен, новите ветришта во ЕУ, се чини, ретко допираат до главните политички актери заробени во меѓусебни препукувања и етикетирања кој е најмногу за ЕУ, а кој е анти-ЕУ, и тоа многу повеќе фокусирани на некакви комбинаторики за следните избори отколку во однос на реформските процеси.
Гир, како и многу негови претходници, нагласува дека напредок во процесот на пристапување не може да има без широк консензус за европскиот реформски пат кај главните политички партии, и од власта и од опозицијата, бидејќи процесот ќе трае одреден број години, и тоа значи дека одговорноста за напредок во реформите може да премине од една влада на друга.
Реформи пред избори
Изборите се предвидени за 2024, значи има една година, има време да се работи на реформите што навистина се потребни, кои луѓето ги бараат, затоа фокусот мора да биде на реформите. Има време, има можности, затоа фокусот мора да биде на реформи
„Во моментов, ако ги погледнеме главните партии, сите велат дека се посветени на европските перспективи и реформи, но истовремено не можат да седнат заедно и да се договорат за главните реформи што се во интерес на граѓаните и се неопходни
да се напредува во интегративните процеси“.
Темата за реформи и неопходни услови за приближување кон ЕУ неминовно води кон прашањето за уставни измени, кое впрочем е и лајт-мотив на секоја средба на политичарите со европските дипломати. Гир нагласува дека таа одлука мора да ја донесе државата, но забележува дека измените на преамбулата не би биле многу различни од промените што ги направи Хрватска, чиј Устав вклучува повеќе од 20 групи.
Но, начинот на кој се води дебатата за прашањето не влева многу оптимизам.
„Гледаме многу токсична и поларизирана дебата, за уставни измени, со кои, всушност, се надградуваат и се засилуваат веќе добрите резултати на државата во однос на меѓуетничките односи. Во тие дебати јас не сум слушнал политички лидери што навистина дискутираат за измените на Уставот, туку отвораат разни други прашања и поради тоа е прилично тешко да се има фактичка расправа со студени глави за тоа, вели Гир.
На крајот, тој дипломатски се оградува дека „сепак, тоа прашање е во рацете на земјава, никој друг не го контролира, тоа мора да биде ваша одлука.“
Медиумски реформи
„Гледаме многу токсична и поларизирана дебата за уставните измени“ | Фото: Роберт Атанасовски
На сите теми за кои разговаравме со претставникот на Брисел во земјава, неизбежно се враќавме на истите поенти што се сведуваат на тоа дека мора да постои заедничка визија и широк општествен договор дека сакаме оваа земја да се најде во ЕУ. И за тоа да се оствари мора многу да се работи, мора да се спроведат темелни реформи. Една од областите каде што реформите речиси не се мрднати од место се и медиумите.
„Кога одлучувате да носите законски решенија, без оглед за какви закони се работи, мора секако да ги почитувате законските стандарди и пракси на Европската Унија бидејќи така функционира реформскиот процес.“
Наспроти сите декларативни заложби за медиумски реформи, сѐ уште нема смени во МРТ и во АВМУ поради недостиг од политички договор, додека, пак, владата предложи измени на Законот за аудио и аудио-визуелни услуги, со кој би се укинал членот 102 што забранува владини пари во комерцијалните медиуми.
Кога беше објавен предлогот за овие измени во ноември минатата година, Гир јавно реагираше. Тој вели дека со почетокот на преговорите и скринингот, сè почесто ќе слушаме отворени коментари и забелешки од Делегацијата на ЕУ.
„Бидејќи има интензивирање на пристапниот процес, кога се носи нова легислатива, не може да кажете тоа подоцна ќе се усогласува со европските стандарди и пракси, туку тоа мора сега да почне да се прави,“ вели Гир.
„Нашата интервенција за членот 102 се однесуваше на две работи. Прво, и ова важи за сѐ, кога правите измени на многу значајни закони, како што е овој, важно е да обезбедите консултации со сите засегнати и да ги земете предвид тие консултации. Свесни сме дека тоа бара повеќе време, но тоа е многу важно. Второ, кога одлучувате да носите законски решенија, без оглед за какви закони се работи, мора секако да ги почитувате законските стандарди и пракси на Европската Унија бидејќи така функционира реформскиот процес.“
