Ако нешто нарекуваме „војна“ или „битка“, па макар тоа била и „Битката за Македонија“ и макар се водела само на политичката сцена, медиумите и социјалните мрежи, тогаш ќе мораме да воспоставиме правила во водењето на таа војна. Да се договориме што е дозволено, а што не е. Нешто налик на Женевската конвенција која важи за вистинските боишта.
Повод за овие редови се неодамнешните „напади“ на англиската верзија на македонскиот дел од интернетската енциклопедија „Википедија“. Па, така во одредницата за македонскиот министер за надворешни работи Бујар Османи, тој е прекрстен во Бугар М. Османи и е дефиниран како „македонски политичар од бугарска провиниенција“. И, во релативно кусиот текст, уште е додадено дека Османи бил дел од делегацијата на „бугарски политичари од Северна Македонија“ што ги посетила погодените подрачја во Албанија од силниот земјотрес во 2019 година.
Иако страницата за Османи е бргу поправена, штетата е направена. Медиумите веќе ја пренесоа веста, а на социјалните мрежи се раширија коментари, онакви какви што веќе се шират низ овдешниот интернетски простор.
Злоупотребата на една благородна идеја, како што е идејата за „слободната енциклопедија“, е индикативна за повеќе симптоми од кои боледува македонското општество
Ако некому говорот на омраза, насочен кон македонскиот прв дипломат, му се чинеше како некаква досетка или игра со зборови, демантот стаса набргу потоа. Во одредницата за македонскиот претседател Стево Пендаровски, тој беше прекрстен во Стево Стока Пендаровски.
Поднасловот на „Википедија“ е „слободна енциклопедија“. Идејата е, би рекле, благородна и пропагира своевидна демократичност во достапноста и споделувањето на информациите.
Имено, буквално секој што има компјутер и интернет може да пристапи да оваа страница и да напише или „уреди“ некоја одредница. Се разбира, секоја држава има некој свој тим на администратори, своевидни уредници-волонтери кои ги проверуваат новопристигнатите одредници и даваат дозвола за нивно јавно објавување.
Меѓутоа, овој отворен концепт често се злоупотребува и тоа најчесто во земјите со сериозен демократски дефицит. Конечно, сведоци сме на цели „војни“ што се водат меѓу граѓаните на одредени држави токму преку интернет, а во таа смисла не е заобиколена ниту „Википедија“.
Но, ретки се примерите, ако воопшто ги има, „Википедија“ да биде средство во некаква меѓусебна, да не кажеме своевидна виртуелна „граѓанска“ војна.
Моето лично искуство со македонската „Википедија“ е, што би се рекло, „биполарно“. Имаше и има таму некои статии со произволни импресии, од кои сум директно или индиректно засегнат. Меѓутоа, не интервенирав (иако таква можност постои) токму поради фактот што станува збор за нечии перцепции, а не за фундирани факти. Всушност интервенирав само еднаш за да се поправи материјалната грешка во годината на раѓање на еден мој колега и пријател, кој за жал одамна не е меѓу нас за да може сам да реагира. И грешката беше исправена.
Како и да е, иако тие произволни импресии не можат да се подведат под графата „говор на омраза“, фактот дека воопшто една интернет-страница што претендира да има енциклопедиски карактер, користи импресии наместо факти индицира дека и во случајот со Османи и Пендаровски не се работи за ординарно хакирање, туку дека барем некој или некои од, по правило, објективните администратори има спротивни политички ставови од наведените политичари. И ја злоупотребува својата позиција.
Злоупотребата на една благородна идеја, како што е идејата за „слободната енциклопедија“, е индикативна за повеќе симптоми од кои боледува македонското општество.
Првиот е целосен недостиг на капацитет да се спроведе повеќе или помалку квалитетна дебата за прашањата што, во крајна инстанца, сите нѐ засегаат. И, секако, во недостиг на тој капацитет, премногу лесното дофаќање на она што го нарекуваме „говор на омраза“.
На крајот на краиштата, кога стасавме со говор на омраза да ја валкаме и „Википедија“, сајт со огромна доверба кај читателите, изгледа дека ќе да се во право Европјаните што во своите „рамки“ и „протоколи“ бараат од нас ефикасно справување со ова зло.
А ние се спротивставуваме на овие документи, меѓу другото, затоа што не знаеме или не сакаме поинаку да комуницираме. Или вака ни е најлесно. Цивилизираниот дијалог се чини дека за нас е тешка и непремостлива пречка.
Ретки се примерите, ако воопшто ги има, „Википедија“ да биде средство во некаква меѓусебна, да не кажеме своевидна виртуелна „граѓанска“ војна
Веќе слушнав коментари дека во случајов станува збор за таканаречената герила-акција, а не за говор на омраза. Основната карактеристика на било која герила-акција не е да го нервира „непријателот“, туку да пренесе одредена порака. Која порака се пренесува со навредите на Османи и Пендаровски?
Знам дека некој ќе каже дека тука станува збор за навреда, а не за говор на омраза. Точно е дека навредата и говорот на омраза не треба да се поистоветуваат и дека често се две различни категории. Не секоја навреда е говор на омраза, меѓутоа секој говор на омраза е навреда.
Говорот на омраза е сложена категорија, односно составена е од повеќе слоеви. Едниот од тие слоеви можеме да го наречеме „лингвистички слој“. Поедноставено кажано, тоа е употреба на специфични зборови, изрази, имиња и реченични конструкции што се користат во говорот. Тоа се грди и погрдни имиња и називи што се наводно втемелени врз некоја наводна особина на некој поединец, што му се припишува поради припадност на некоја општествена заедница, група или идеја. Значи, станува збор за потсмев или омаловажување кон некого поради неговата раса, националност, пол, вера, сексуална определба, политичка определба…
Да, во таа смисла, јавните навреди врз Османи и Пендаровски и тоа како се говор на омраза.
Меѓутоа, неволјата со секоја војна, па дури и со оваа интернетската, е во тоа што таа некогаш и некако ќе заврши. И, како што тоа обично се случува со секоја војна, потоа ќе има судења, особена на оние што претерале во занесот на „војувањето“. Она што се објавува на интернет, без оглед на подоцнежното поправање и „враќање во нормала“, некој може и сака да го сочува. И да го активира токму тогаш најмалку ни одговара.
Ете, затоа ни е потребен договор, некаква наша интерна конвенција, која првенствено ќе нѐ спаси од нас самите. Да, звучи како бајка, ама зошто да не пробаме.
Мислењата и ставовите изнесени во колумните се на авторите и не нужно ги рефлектираат позициите и уредувачката политика на БИРН Македонија
