Она што во традиционалното поимање на новинарството се сметаше за најодиозно, она од што професионалците најмногу се гнасеа – платеничката пропаганда – сега стана основна претпоставка за занимавање со оваа професија.
Кога во времето на „праисторијата на интернетот“ се водеше голема дебата на светско ниво на тема дали на глобалната мрежа медиумите треба да ги поставуваат своите информации бесплатно или да ги наплаќаат, американскиот медиумски магнат и еден од челниците на американскиот неделик „Тајм“, Хенри Луц Третиот, инаку син на уште поголемата американска легенда Хенри Р. Луц, оснoвач на „Тајм“ и сопственик на куп други изданија („Лајф“, на пример), одговори, парафразирам, дека бесплатното поставување на информациите ќе му нанесе непоправлива штета на системот на информирање.
Образложението беше едноставно: информацијата има своја цена и неа консументот, односно читателот, треба да ја плати. Само така медиумот ќе има уредувачка политика подредена на читателите. Ако некој друг ги плаќа информациите, тогаш уредувачката политика ќе му биде подредена на тој што плаќа. На маркетингот, на пример. Односно на големите меѓународни корпорации.
Сепак, под превезот на демократијата, односно на наводната „иманентна демократска суштина“ на интернетот, главните играчи (Гугл, Википедија, Фејсбук, Јаху, Јутјуб, но и дел од водечките светски традиционални медиуми, решија да не го послушаат советот на Луц и своите услуги (информации) бесплатно да им ги понудат на читателите/гледачите, односно да се финансираат преку приходите од рекламите.
И така доаѓаме до феноменот, кој веќе доби свое име – корпоративно новинарство!
Имено, уште Ноам Чомски ќе ја забележи оваа необична појава дека, кога купуваме весник, всушност, не го купуваме основниот производ на медиумската компанија што го издава. Затоа што тоа и не е нивниот основен производ. Тие не произведуваат весници туку – публика! И потоа читателите, односно публиката, ги продава на друга корпорација, која може да ги плати, за да им ги продаде потоа своите производи.
Како стојат работите кај нас? Америка е далеку, што би се рекло, а богами и не постоеше никаква дебата околу цената на новинските содржини. Напротив. Лесно и премолчено се помина на корпоративното новинарство, каде што во еден момент можеше да се очекува не само да се делат бесплатни весници или да се продаваат весници што со својата ексклузивно ниска цена создаваат загуба во супстанција со секој продаден примерок на трафика туку со нив да добиете и ѓеврек и јогурт за појадок.
На тој начин се создава славната транзициска синергија меѓу медиумската, политичката и економската моќ, која, според законот на споени интереси, всушност, функционира врз принципите на кои е организирана мафијата. Ако му треба на читателот пример, нека ги погледне достапните статистики за прелевањето на буџетските пари преку таканаречените „владини реклами“. Тоа е она што Пјер Бурдие го нарекува „структурален механизам што произведува недостиг на морал“.
Но, во земјите каква што е Македонија, овој организиран коруптивен систем нема потреба ни да ги крие трагите на сопственото дејствување. Или што би рекол аналитичарот на источноевропската транзиција, Георгиј Викторов: „Онаму каде што на Запад настапува хирургијата тука работат секирите“. Би можеле дури и да констатираме дека оваа реченица на Викторов најмногу се однесува токму на овдешниот медиумски пазар.
Едноставно, не постои ниту еден сопственик на барем малку релевантна медиумска куќа, кому медиумскиот производ би му бил основна дејност. Секако не се тоа ни „Телма“, ни „Сител“, ни „Алфа“, ни „Канал 5“, ни „24 вести“, ни „Вечер“, ни „Нова Македонија“, ни изданијата на МПМ… Кои се тогаш мотивите за нивно опстојување на пазарот?
Некаде станува збор за продажба на сопствените производи, а некаде на туѓи производи. Во услови на паднато стопанство, односно кога Владата е најголемата корпорација во земјата, а веројатно и најголемиот огласувач, тоагаш тие производи се најчесто производите на Владата, односно на владините политики. Со други зборови, медиумите на Владата ѝ ги испорачуваат своите читатели/гледачи во форма на гласачи, а Владата тоа го плаќа. Овој тип новинарство, се разбира, не се нарекува новинарство (затоа што е токму спротивен од неговата суштина) туку – политичка пропаганда.
Секако дека и досега имало корумпирани новинари, но евентуалното откривање на корупцијата главно влегувало во рубриката „афери“. Разликата со денешното новинарство е што пропагандата станува системска. Новинарот не е повеќе автономен извршител на деликтот (како во аферата „Фабрика“, на пример) туку, напротив, неговата пропагандистичка активност повеќе не е деликт, ами регуларен дел од неговата работа.
Она што во традиционалното поимање на новинарството се сметаше за најодиозно, она од што професионалците најмногу се гнасеа – платеничката пропаганда – сега стана основна претпоставка за занимавање со оваа професија.
И каде е тука медиумскиот пазар? Ете, читателите/гледачите веќе одамна не се пазар. Пазарот се Никола Груевски, сопствениците на медиумите и крупните огласувачи. Затоа и „читаноста“, односно „гледаноста“, имаат поинакво значење од порано вообичаеното. Затоа телевизиските програми и новинските содржини изгледаат комплетно шизофрено: функционираат спротивно од законите на пазарот, токму за да го задоволат пазарот.
Со една важна забелешка: пазарот во овој случај не е ништо друго туку само малку измиен термин за просторот каде што владеат правилата на легализираната корупција, а овој простор може да го опслужи само новинарството, кое е дел на истиот тој коруптивен сојуз.
На таа линија оди забелешката на поранешниот главен уредник на „Лa Монд дипломатик“, шпанскиот новинар Игнасио Рамоне, кој вели дека медиумите повеќе не ни се обраќаат за да ни пренесат објективни информации туку за да го „освојат нашиот дух“. Меѓутоа, многу попрецизен е Јозеф Гебелс: „Не зборуваме за да кажеме нешто туку за да постигнеме одреден ефект“.
Веќе излитената фраза „предизвик на мигот“ има суштинско значење во овој момент во македонскиот журнализам. Иако се чини наивно (а најверојатно и е наивно), излезот од ќорсокак-лавиринтот на македонскиот журнализам е токму нешто што по примерот на „корпоративното новинарство“ би го нарекле „задружно новинарство“.
Наједноставно речено, новинарството треба да им се врати на новинарите (или тие да го преземат) и, што е уште поважно, на публиката, односно на јавноста. Единствено ако медиумот зависи од своите консументи и од своите автори може да смета дека од секирите ќе помине на прецизните хируршки скалпели, односно ќе споделува објективни и целосни информации.
Имало такви обиди во изминатите години, а ќе ги има и уште. Сѐ додека владиниот пазар не ги проголта!
