Регион

Србија им ја ограничува слободата на движење на Србите од Косово

Српските државјани кои живеат во Косово, веќе една деценија, се третираат поинаку од другите државјани на Србија

      
Автор: БИРН
Објавено на 11 септември 2019

Во ноември 2018 година, Дејан Недељковиќ, косовски Србин, поднел барање за пријавување на своето живеалиште во Белград, каде тој и неговата сопруга имаат стан, во кој планирале да се преселат.

Сепак, оваа брачна двојка сè уште живее во Бањско, во општината Звечан, недалеку од Митровица, град кој беше жариште на конфликти меѓу Србите и Албанците, откако Косово се одвои од Србија, по војната во 1998-1999 година.

Во Србија, пријавувањето на адресата на живеење, трае неколку минути, можеби неколку часа, во зависност од тоа колку долго чекате во редица. Единствените услови се валидна српска лична карта и присуство на сопственикот на имотот.

Но, за Недељковиќ, ова трае веќе девет месеци. Причината лежи во промените за издавање српски пасош, воведени пред десет години, како услов на ЕУ, Србија да добие визна либерализација.

Оттогаш, системот ги разликува српските државјани што живеат во Србија и оние што живеат во Косово, при што за вторите не важи безвизниот режим.

Косово, сè уште чека, како и другите земји во регионот, како самостојна држава, да биде ставено на т.н „Бела шенген листа“, со што на неговите граѓани ќе им биде овозможено, до три месеци, слободно да патуваат во земјите на ЕУ, без да аплицираат за виза.

Косовските Срби, како Недељковиќ, велат дека разликата со пасошите создава дискриминација, ја ограничува нивната слобода на движење и создава серија бирократски пречки, со кои не се соочуваат другите српски граѓани, особено кога сакаат да пријават промена на местото на живеење.

„Јас сум граѓанин и на Србија“, вели Недељковиќ. „Зошто сум помалку граѓанин од, на пример, оние од Рашка, кои можат да се регистрираат каде било?“.

Миодраг Миличевиќ, од невладината организација „Актив“, со седиште во Митровица, потенцира дека граѓаните на Србија, регистрирани во Косово, ефективно станале граѓани од втор ред.

„И покрај еднаквите права на хартија, српските граѓани кои живеат во Косово, во практика се во подредена позиција, што во голема мерка ја ограничува нивната слобода на движење“, вели Миличевиќ за БИРН.

Безбедносни проверки

Пасошот на Србија, илустрација. Фото: БИРН

Косово, каде 90 проценти од населението од 1,8 милиони жители се Албанци, прогласи независност во 2008 година. Повеќе од 100 земји во светот го признаа косовскиот суверенитет, вклучително и 23 од 28 земји членки на ЕУ. Но, Србија не го призна и огромното мнозинство на Срби кои живеат таму, сѐ уште се српски државјани.

Србија ја загуби контролата врз Косово по 11-неделната воздушна војна со НАТО во 1999 година, но продолжи да функционира преку паралелен државен систем, при што полициските одделенија, судовите и општинските канцеларии, едноставно, беа преместени во другите градови, каде Србија имаше надлежност.

Овие канцеларии издаваа пасоши за Србите кои живеат во Косово, исто како и за другите српски граѓани. Но, тоа се смени во септември 2009 година, кога, како дел од бараните реформи за добивање на визна либерализација, српското Министерство за внатрешни работи потпиша протокол со Мисијата на ЕУ за владеење на правото во Косово, во согласност со кој Белград формираше ново тело, кое ќе им издава пасоши на косовските Срби.

Овие пасоши не се опфатени со визната либерализација. Според регулативата што подоцна беше донесена во Србија, овие пасоши се издаваат само во Белград, за разлика од „нормалните“ српски пасоши за кои граѓаните можат да аплицираат и да ги подигнат во најблиската полициска станица.

Според регулативата, косовските Срби се соочуваат со построги услови и долги безбедносни проверки, кога сакаат да го променат местото на живеење, процес што може да трае со месеци, па дури и со години.

Во врска со ова, упативме прашања до МВР на Србија, но не добивме одговор.

Бојан Елек, Србин од Косово и истражувач на Белградскиот центар за безбедносна политика, вели дека годинава се почувствувал како граѓанин од „втор, па дури и од трет ред“, заради постапката за промена на местото на живеење.

„Според законот, промената на адресата вклучува безбедносни проверки, што може да траат шест месеци, нешто што другите луѓе можат да го завршат за еден ден“, објаснува Елек за БИРН.

Како дел од овие безбедносни проверки, полицијата ја посетува адресата дадена од барателот, за да се увери дека лицето навистина живее на тоа место.

„Во мојот случај, тие дојдоа три пати да видат дали живеам таму. Но, тие, исто така, проверуваа и кај соседите, поставуваа прашања без да објаснуваат зошто, така што луѓето мислат дека сум некаков криминалец“.

Елек додава дека дента кога го поднел барањето, тој четири пати се враќал во полицијата, за да донесе дополнителни документи, вклучувајќи го и договорот за вработување. Сепак, на крајот, успеал да се пријави на својата нова адреса.

Со официјална адреса во Србија, косовските Срби можат да побараат „нормален“ српски пасош и да патуваат во ЕУ без виза.

Барање на договор за вработување

Недељковиќ, кој работел во Националната служба за вработување, но ја изгубил работата, вели дека сакал да ја смени адресата на живеење, за да ги регулира сметките за комунални услуги, за неговиот стан во Белград. Но, по неколкумесечни полициски безбедносни проверки, му било речено дека треба да донесе договор за вработување, што тој повеќе го немал.

Недељковиќ, кој го организираше протестот против српската влада во Митровица, поднесе жалба до српскиот уставен суд.

„Нема кој да ни објасни зошто ние сме граѓани од втор ред“, објаснува тој за БИРН.

Миличевиќ додава дека невработеноста е најчестата причина поради која на косовските Срби им се одбива барањето за регистрација на нова адреса.

„Врз основа на индивидуалните интервјуа со граѓани кои беа одбиени во оваа постапка, меѓу другото, најчестите причини што ги наведуваат се невработеноста и, следствено, неможноста да се добие потврда од работодавачот за платените даноци“, објаснува тој.

„Некои од бараните документи се, секако, разумни според законот, но сè уште е нејасно зошто лице кое поседува имот во централна Србија, а не е вработено, не ги исполнува условите за промена на адресата на живеење“, ни вели Миличевиќ.

Белград БИРН