Одвреме навреме, со ништо непредизвикана, на социјалните мрежи, во значителна фреквенција, ќе се појави некоја објава за филмскиот плакат на филмот „Битката на Неретва“ на Вељко Булаиќ и со неа придружната урбана приказна дека Пабло Пикасо го направил тој плакат специјално за некогашниот југословенски воен спектакл за хонорар од – пакет вино.
Па, следат вообичаени коментари за тоа дека Јосип Броз Тито бил „светска фаца“ и почитуван државник, па како Југославија била важна држава и сѐ во тој стил.
Сосема подеднакво од ништо непредизвикан и јас учествувам во овие дебати, објаснувајќи дека, како и секој друг урбан мит, и овој се потпира на малку вистина и многу „надградба“. И дека Скопје е многу позаслужно за плакатот на „Неретва“ отколку целата СФРЈ. Но, тоа е тема за некој друг текст што ќе го напишам тогаш кога навистина ќе бидам предизвикан.
Она што во тие дебати секогаш го објаснувам е дека филмскиот постер за „Неретва“ не е ништо друго, туку стилизирана репродукција на неговата слика „Силувањето на Сабињанките“. И – тука настанува проблемот.
Грабнување
Повеќемина мои пријатели, и во животот, а и на социјалните мрежи добронамерно ме исправаат дека делото на Пикасо се вика „Грабнувањето на Сабињанките“, а не силувањето. И дека на сликата никој никого не силува (иако моето толкување е сосема поинакво).
Еден добронамерен пријател дури забележа дека употребата на зборот „силување“ во контекстот на оваа слика е: „крајно невкусна, произволна и понижувачка за големиот уметник.“ Други, пак, меѓу кои и некои ликовни уметници ме предупредија дека „преводот ти е несоодветен“.
Се разбира, дека и јас, како и повеќето просечно писмени граѓани на планетата Земја го знам митот за грабнувањето на Сабињанките. Ако поради ништо друго, тогаш поради бројните уметнички дела инспирирани од овој мит, а богами и од многуте аналогии што се појавуваат во современата поп-култура, токму на оваа тема.
Самиот збор „силување“ во коренот го има зборот „сила“. Кога некој силува, зема нешто на сила. Рим бил сила. Рим земал сешто на сила. Рим силувал
Зошто тогаш сликата на Пикасо ја нареков „Силувањето на Сабињанките“ и го избегнав зборот „грабнување“? Првин, токму од почит кон уметникот. Англискиот назив на оваа слика (само тој и го знам) е: „The Rape of the Sabine Women“, а не е „Kidnapping…“ или „Abduction of the Sabine Women“, како што овој мит е познат во дел од англо-саксонската литература.
Една моја пријателка, на која англискиот јазик и англиската култура ѝ се прилично силна страна во нејзиното образование, повикувајќи се на некои дела од средновековната англиска книжевност, ми објаснува дека во англискиот јазик она „rape“, не мора секогаш да значи силување, туку може да биде и грабнување или некое слично насилно дејство.
Во прилог на оваа теза оди и латинскиот назив на митот: „Sabinae reptae“, што буквално значи „Грабнувањето на Сабињанките“. Токму од латинскиот „raptio“, во многу романски јазици (за португалскиот сум сигурен), зборот „rapto“ значи токму „грабнување“.
И зошто јас и натаму инсистирам на „силување“, а не на „грабнување“? Затоа што ми здодеа таканаречената „лингвистичка коректност“.
Накратко, за оние што можеби не го знаат овој мит: таму некаде во мугрите на создавањето на Рим, Ромул, неговиот основач, сфаќа дека се во дефицит со жени и дека тоа ќе биде причината за пропаѓањето на уште неродената цивилизација. Затоа тој и неговите следбеници одат на некаква прослава кај соседното племе и на измама им ги грабнуваат сите (или барем повеќето) млади жени. Се разбира, само со една цел – да се размножат.
Во легендата за Сабињанките уште стои дека тие изиграле важна улога во помирувањето меѓу Римјаните и Сабињаните, со што Рим во тоа време речиси ја удвоил својата територија, а Сабињанките останале сопруги, конкубини, или што и да е на Римјаните.
Значи, намерата на Римјаните е јасна – да оплодат некои жени без нивна волја. Неконсензуален секс е само еуфемизам за силување.
Не отишле во соседниот град да грабнат вреќа кокар за да ја оплодат земјата да им роди кромид, не отишле да грабнат канистери за вода за да ја задоволат жедта, не… Отишле да грабаат жени, како во македонските народни песни: „Деспина ќе ја грабиме, никој да не знае“.
Силување
Самиот збор „силување“ во коренот го има зборот „сила“. Кога некој силува, зема нешто на сила. Рим бил сила. Рим земал сешто на сила. Рим силувал.
Јас знам дека западната цивилизација се гордее на наследството на античката грчко-римска традиција и знам дека се прогласува за нивен продолжувач. Кога сме кај Рим, тогаш тоа е римското право и римското републиканство. Помалку или повеќе базирани токму на – силувања.
На пример, весталката (свештеничка на божицата Веста, заколната на девственост) Реа Силвија е затруднета (силувана) од богот Марс. Таа, за да ја докаже својата невиност, мора да се ослободи од плодот на овој грев (во тоа време не е познат концептот на божјото безгрешно зачнување) и нејзините близнаци Ромул и Рем ги става во кошница и ги пушта низ реката Тибар. И така настанува Рим. Потоа следи грабнувањето на Сабињанките и нивното силување, со што градот добива на сила.
Едно од најзначајните силувања во историјата на светот, без оглед дали се работи за мит или за историски настан, е силувањето на Лукреција. Лукреција е жена од високиот слој, таа му е сопруга на римскиот сенатор Колатин. Силувана е од Секст Таркин, син на римскиот император Луциј Таркин. Ова предизвикува бес и желба за одмазда кај семејството, првенствено кај нејзиниот брат Брут, но и кај сопругот Колатин.
И денес не сфаќаме дека неконсензуален секс, без оглед дали тој се одвива во брак, во некаква врска, меѓу пријатели и познаници (што е најчесто) не е ништо друго, туку – силување
Тие ги повикуваат Римјаните на бунт, и како резултат на тоа доаѓа до протерување на царот и воспоставување република. Првите конзули на таа Римска република се токму Брут и Колатин. Оттогаш републиканското уредување се смета како најдемократско општествено уредување.
Што можам јас да заклучам од овие примери? Тука силувањето на жените е прикажано, не толку како злосторство или како општествено непожелен чин, туку како своевиден катализатор, забрзувач на напредокот на општеството. Сите овие митови се раскажани, разбирливо, од машки аспект. Како некаков нужен напор за напредокот на човештвото. Нема никаков обид да се дозволи некаков поглед на работите од аспект на жртвата.
Од толку многу ремек-дела инспирирани од овие митови, ниту едно не е на жена. Дури и сликата на Пикасо во преден план има двајца воини на коњи и некоја (полугола) жена, легната под нив.
Мене лично многу ми е интересно делото на Тицијан што го прикажува силувањето на Лукреција. Тоа е прилично маестрално изведено вознемирувачко платно. И запазете го детаљов, не се вика „Силувањето на Лукреција“, туку „Таркин и Лукреција“. Како божем да се сретнале на пиење кафе.
Ако веќе ве интересира, Лукреција му раскажува на својот сопруг што се случило. И потоа се самоубива, забивајќи си нож во срцето, затоа што е тоа единствениот начин да ја докаже сопствената невиност.
Зошто имам потреба сето ова да го кажам? Затоа што и денес ја продолжуваме таа традиција. Затоа што и денес не сфаќаме дека неконсензуален секс, без оглед дали тој се одвива во брак, во некаква врска, меѓу пријатели и познаници (што е најчесто) не е ништо друго, туку – силување.
Затоа што и денес пробуваме да најдеме оправдување за злосторникот, додатно виктимизирајќи ја жртвата („Што барала во тоа време таму?“, „Види како се облекла“, „Сама си го барала“…)
Коинциденција е дека оваа дебата околу постерот за „Неретва“ се водеше токму околу 8 Март, Меѓународниот ден на жената и коинциденција е дека токму на тој ден во Ирска се одржа референдум на кој ирскиот народ одби од нивниот Устав да ја исфрли одредбата дека на жената местото ѝ е во куќата. Тоа е таа античка римско-грчка традиција на која толку се гордееме.
И, да, сликата на Пикасо се вика „Силувањето на Сабињанките“ и никако поинаку. Барем за мене.
Мислењата и ставовите изнесени во колумните се на авторите и не нужно ги рефлектираат позициите и уредувачката политика на БИРН Македонија
