Пред извесно време, се разбира безуспешно, се обидов да го „исчистам“ мојот таканаречен „онлајн-простор“ од разни токсични појави, преполни со злоба, празни коментари и навредливи квалификации. Дека станува збор за „невозможна мисија“, сфатив уште следниот ден, кога истиот тој простор веднаш се наполни со нови клевети, навреди, непомирливи ставови, пцости и вкопувања во сопствените ментални и политички ровови.
Помислив тогаш дека нам, всушност, очајно ни недостасува солидарност. Оттаму се и тие навидум непомирливи поселби, оттаму е инаетот како модус вивенди, оттаму е и говорот на омраза, па ако сакате и функционалната неписменост. Нам ни недостасува тој „лепак“, тоа врзивно ткиво што едно општество го прави да биде општество, а не толпа своеглави поединци и индивидуалци што размислуваат само за личните придобивки.
На солидарноста како круцијална категорија од која зависи општественото (не)разбирање се сетив и додека го следев саботниот протест во Белград, а уште повеќе додека во неделата читав за протестот против изградбата на малите хидроцентрали во месноста Смрдлива Вода на Кожув.
Затворен круг
Се сетив тогаш повторно на нашиот северен сосед, каде што противењето против рударењето литиум и други ретки метали безмалку се претвори во општонародно движење на отпорот, кое претходеше на овие седуммесечни студентски протести против корумпираната власт. Помислив колку од нас ќе разберат за што се борат жителите што гравитираат околу Кожув? Еве, ќе разберме, но колку ќе ни биде важно прашањето на малите хидроцентрали, барем до моментот додека не бидеме и самите лично засегнати. Да, навистина, колку од нас ќе застанат во одбрана на Кожув и неговите реки? А притоа да не се лично засегнати.
Та, ние, што се вели, ги оставивме несреќните родители од Кочани сами да се справат со својата трагедија, сами да ја бараат правдата и сами да се изборат со државната корупција. Па, сега ќе мислиме за некакви еколошки прашања за Кожув што не нѐ допираат нас, туку некои луѓе што живеат таму или, уште полошо, имаат таму викендички.
Ако сакам да бидам искрен, не сум сигурен ниту колку протестантите од Смрдлива река се чувствителни, на пример, на недостигот од онколошки лекови. Освен, нели, ако не се самите засегнати од тој проблем. Или колку ги допираат проблемите на ЛГБТ заедницата? Или злоупотребата на работничкиот труд во приватните погони? Или…
Ние солидарноста ја сфаќаме како некаков микро затворен круг во кој не ги примаме оние што не ги препознаваме, оние со кои не се идентификуваме. Ние солидарноста едноставно ја парцијализираме
Она што сакам да го кажам е дека ние солидарноста ја сфаќаме како некаков микро затворен круг во кој не ги примаме оние што не ги препознаваме, оние со кои не се идентификуваме. Ние солидарноста едноставно ја парцијализираме, па затоа имаме, што знам, партиска солидарност, етничка солидарност, еснафска солидарност, генерациска солидарност… А самиот поим на општествената, глобалната солидарност ни бега пред очите.
Од основачот на модерната социологија, Емил Диркем, па наваму има безброј обиди да се дефинира солидарноста. Се разбира, има и претходно, од античката мисла преку религиските сфаќања на моралот, па сѐ до средновековната филозофија. Во основата на сите овие дефиниции е емпатијата и помошта на другиот кога има некој проблем. Се разбира, доброволната, а не наметнатата помош (без оглед дали е наметната од религиски или од други причини).
Но, нашиот проблем со солидарноста е токму во Другиот! Кој е тој „друг“. Дали мигрантите се Други? Дали сме подготвени да се солидаризираме со нив? Или со некого чија култура воопшто не ја разбираме, па ја толкуваме како „примитивна“ или „племенска“? Или со некој што вообичаено е дискриминиран во овдешниот систем на вредности (питачите, бескуќниците, луѓето од контејнерите…)? Дали воопшто сме им дале шанса и тогаш кога сме можеле или само сме ја завртеле главата на друга страна?
Солидарност во непрепознавањето
Жак Дерида би рекол дека солидарноста може да постои само тогаш кога е невозможна! Таа не е фундаментирана врз заедничката припадност (на класа, вера, нација, партија…). Напротив! Солидарноста почнува таму каде што припадноста се укинува. Тогаш кога Другиот е толку поинаков, што не го препознаваме како „наш“, а, сепак, покажуваме одговорност.
Солидарноста, значи, не се темели на препознавањето, туку токму на непрепознавањето! Солидарноста е обид да го разбереме она што не го разбираме. Потреба да сфатиме дека постои и Друго, а не само „наше“ или „мое.“
Солидарноста е правда за онеправданите, правда која секогаш доаѓа предоцна, но дури и да знаеме дека никогаш нема да дојде, ние сме должни да ја бараме или барем да ја чекаме. Затоа солидарноста е лична одговорност. Ако сакате и морална одговорност. Одговорност што нема да добие овации на отворена сцена. Таа е безусловно „да“ за непознатото, гест што нема да се памети, гостопримство што треба да се заборави…, а, сепак, секое одговорно суштество, секој одговорен човек ќе одговори на повикот за солидарност.
Солидарноста е одговорност што нема да добие овации на отворена сцена. Таа е безусловно „да“ за непознатото, гест што нема да се памети, гостопримство што треба да се заборави…
За Дерида, солидарноста не е гест на доблест, туку на распнатост! Тој вели дека секое искажано „да“, за некого е „не“ за некој друг. Но, според него, токму во тоа лежи одговорноста – во неможноста да се биде глобално праведен, а, сепак, да се истрае во одговорот.
Преведено на нешто поразбирлив јазик, она што е правда за демонстрантите во Смрдлива Вода е неправда за инвеститорите на малите хидроцентрали. И обратно. Не е само прашање на личната етика, дали е поважно да се пресуши реката Дошница за да се добие повеќе струја или е поважно да се сочува биодиверзитетот на Кожув и да не се загади почвата. Прашање е тоа и за струката и за политиката, а најмногу за луѓето што живеат таму.
Со други зборови, треба да се извага дали е поголема штетата или ќарот од уништувањето на малите реки за изградба на мали хидроцентрали. Да, за оние што инвестираат, сигурно е поголем ќарот. И сигурен сум дека ќе излезат со безброј цифри што ќе ја докажуваат полезноста на хидроцентралите за тој регион. Од друга страна, пресушувањето на Дошница можеби нема да има некои силни краткорочни негативни ефекти, но на подолг рок, ваквата политика може да доведе до несогледливи и непоправливи последици.
Мала дигресија: скоро прочитав дека според Агенцијата за храна на Обединетите нации (FAO), во 2022 година се убиени 83 милијарди копнени животни само за прехрана на луѓето. Тука не е влезен водниот свет (риби, школки, ракови…), чија статистика се брои во тони, а не по примероци. И, секако, не се влезени инсектите против кои буквално се води масовна војна со хемиско оружје и чиј број воопшто не се евидентира.
Сакам само да поентирам дека и вака доволно систематски го уништуваме природниот свет, па белки нема потреба тоа уништување да продолжи натаму. Но, тоа е само мој став. И јас стојам зад луѓето што ја бранат Дошница. Иако никогаш не сум бил ниту на Кожув, ниту во Смрдлива Вода, ниту, пак, некогаш сум ја видел рекичката.
Но, за да се одреди секој од нас, неопходно е да го поседува она што се нарекува култура на солидарност. А за да има култура на солидарност, треба да има одредено ниво лична култура. А за да го има тоа ниво, неопходно е да се редефинираат овдешните културни политики. Да не се третира културата како некаква туристичка атракција и да не се елитизира во главниот град, туку да се омасови и да биде достапна и во Скопје, и во селата околу Дошница.
Ова прашање е многу поважно отколку што се мисли. Со демократизирани културни политики се ослободува и заробениот ум. Говорот на омраза, навредите и клеветите се сведуваат на минимум. Едноставно е, ќе го разбереме Другиот. И ќе го „залепиме“ општеството. Но, тоа е тема за некој друг, поголем и поопсежен напис.
Мислењата и ставовите изнесени во колумните се на авторите и не нужно ги рефлектираат позициите и уредувачката политика на БИРН Македонија
