Косовскиот претседател, Хашим Тачи, по четридневното сослушување пред Специјализираното обвинителство во Хаг овој месец, изјави дека тој не извршил никакви злосторства, при што ја величаше вооружената борба на ОВК против српските сили (1998-1999).
Но, Тачи не откри детали од сослушувањето, ниту за случаите и обвиненијата за кои разговарал со обвинителите. Специјализираното обвинителство на Косово (СОК), со седиште во Хаг, го обвини Тачи, заедно со претседателот на Демократската партија на Косово, Кадри Весели и други поранешни членови на ОВК, за злосторства што вклучуваат и убиства и тортура.
Тачи не откри ниту детали за начинот на финансирање на неговите правни трошоци. Тој го ангажираше познатиот американски адвокат, Пјер-Ричард Проспер, да го застапува.
Проспер е поранешен обвинител во Меѓународниот кривичен трибунал на ООН за Руанда, а беше и американски амбасадор за воени злосторства од 2001 до 2005 година.
На прашањето кој ги платил адвокатските и патните трошоци на Тачи, одговор не добивме ниту од неговиот кабинет, ниту од Министерството за правда.
Ехат Мифтарај, директор на Косовскиот институт за правда, со седиште во Приштина, за БИРН изјави дека, одбивајќи да ѝ каже на јавноста точно за што разговарал со обвинителите четири дена, претседателот не ја исполнил својата должност.
„Задолжително е претседателот да им каже на луѓето во какво својство бил сослушан и кои се конкретните обвинувања“, вели Мифтарај.
„Наместо тоа, тој понуди политички монолог, избегнувајќи да одговори на суштинските работи, вклучително и на прашањето кој ги платил патните трошоци или адвокатот“, додаде тој.
Обвинението против Тачи е проследено до судија на претходна постапка на Специјализираните совети на Косово (ССК), кој треба да одлучи дали ќе го потврди обвинението, што ќе го донесе Тачи и другите пред суд, или ќе го отфрли.
Деталите за договорите со правните фирми се „доверливи“
Косовски Албанци, држат фотографија на поранешниот командант на ОВК, Сулејман Селими, на протестите во Приштина, во 2015 година. Фото: KALLXO.com
Недостатокот на транспарентност во случајот на Тачи, е ехо на сличниот недостаток на транспарентност во целина, кога станува збор за трошење на државните пари, врзано за таканаречениот Специјален суд, и покрај фактот што станува збор за големи суми.
Според она што може да се види од буџетот за 2019 година, властите потрошиле 1.556.089 евра за активности поврзани со ССК. Но, Министерството за правда не даде детали за конкретните активности за кои се потрошени овие пари.
Оваа година издвоени се 4,15 милиони евра во државниот буџет на Косово, за финансиска поддршка на обвинетите, во судските постапки пред ССК, изјавија од Министерството за правда за БИРН. Но, повторно, не беше објаснето точно како се трошат овие пари.
Минатата година, Министерството за правда потпиша договор со една американска и една британска адвокатска фирма, за обезбедување на „правно советување во изготвување, развој и презентирање на правната позиција на Косово“ пред ССК, пред кои ќе им се суди на лицата обвинети од СОК, во вкупен износ од 400.000 евра.
Според договорот, овие две правни фирми, кои министерството не ги именува, „ќе обезбедат и ќе се залагаат за правичност на судските постапки и за почитување на правата на обвинетите“, велат од министерството.
Тие, исто така, „ќе ги следат и, доколку е потребно, ќе препорачаат поднесување на претставки во текот на судските постапки, ако дојде до повреда на постапката или на правата на обвинетите“.
Адвокатските фирми ќе ги следат и ставовите на државите и на меѓународните организации за Специјализираните совети, ќе даваат препораки за „стратешки акции”, кога тоа ќе биде потребно, и ќе помогнат да се „обезбеди, историјата на Косово и неговата иднина, да бидат правично претставени и заштитени”.
Иако БИРН прв пат пишуваше за овие договори пред повеќе од една година, Министерството за правда одби да каже, што овие правни фирми, во меѓувреме, направиле.
БИРН побара пристап до јавните документи поврзани со овие две правни фирми и со исплатите за одбрана на осомничените, но од Министерството за правда писмено ни одговорија дека се работи се „доверливи документи“.
Според косовскиот закон за правна одбрана и финансиска поддршка на лицата кои би можеле да бидат обвинети пред ССК, осомничените не можат да добијат средства од државата сè додека не се потврди обвинението против нив.
Но, минатата година, косовската Влада одобри финансиска поддршка за четворица „потенцијално обвинети“ поранешни припадници на ОВК, кои беа повикани во Хаг на сослушување. Имено, на 5 февруари 2019 година, владата одлучи да потроши 30.000 евра за поддршка на Сами Луштаку, Махир Хасани и Сулејман Селими.
Двајца од нив се политички значајни личности. Луштаку беше воен командант на ОВК за областа Дреница, а потоа и градоначалник на Србица. Селими беше главен командант на ОВК, кој по војната се најде на чело на Косовските безбедносни сили, а потоа беше назначен за амбасадор во Тирана.
Владата, исто така, одлучи на 19 март минатата година да потроши 40.000 евра за одбрана на Лахи Ибрахимај – близок роднина на Рамуш Харадинај, кој во тоа време беше премиер.
Досега, специјализираните обвинители, како осомничени или сведоци сослушаа повеќе од 150 поранешни припадници на ОВК, меѓу кои е и Рамуш Харадинај, кој, откако беше повикан на разговор, поднесе оставка на функцијата премиер.
Министерството за правда се најде на удар на критиките, бидејќи им даде финансиска подршка само на овие четири лица.
Насим Харадинај, потпретседател на Организацијата на воени ветерани на ОВК, за БИРН изјави дека министерството ги поддржува поранешните припадници на ОВК „селективно“.
„Законот не вклучува финансиска поддршка за оние што се под истрага. Финансиски поддржувајќи само некои од повиканите, тие ја злоупотребија службената должност. Ова е очигледно кршење на законот“, нагласи Харадинај.
„Ги повикуваме да го почитуваат законот и подеднакво да ги поддржат сите поранешни припадници“, додаде тој, упатувајќи посебна критика поради одлуката за поддршка на роднината на тогашниот премиер Харадинај.
Специјализираните совети и Специјализираното обвинителство на Косово (кои го сочинуваат таканаречениот Специјален суд) се надлежни за спроведување на истраги и судења на лицата осомничени за злосторства извршени за време и по војната во Косово, од 1998 до 2000 година.
Во 2015 година, Собранието на Косово, под меѓународен притисок, гласаше за формирање на Специјалнит суд, кој е дел од косовскиот судски систем, но со седиште во Холандија и со меѓународен персонал.
Пратениците го поддржаа тнр. Специјален суд, и покрај протестите на ветераните на ОВК, но и на други, кои веруваат дека судот е навреда за, како што велат, херојската војна за ослободување од српска власт.
Во исто време, косовското Собрание усвои закон за финансиска поддршка на членовите на потесното семејство на лицата кои ќе бидат осомничени, вклучувајќи ги и трошоците поврзани со патувањата, кога постапките ќе се водат надвор од Косово.
Исто така, ако осомниченото или обвинетото лице нема пари за адвокат, тој може да побара правна помош од ССК.
Понатаму, секое лице кое во постапката пред Специјализираните совети ќе биде ослободено од обвинението, ќе има право да бара отштета.
Специјалниот суд не е финансиран од Косово, туку од ЕУ, од буџетот на Заедничката надворешна и безбедносна политика и врз основа на договори за директни грантови, како и преку финансиски придонеси од земјите што не се членки на ЕУ.
Како што ни беше кажано од оваа институција, сумата што ЕУ ја предвидела за поддршка на ССК од 15 јуни 2020 година до 14 јуни 2021 година, е во висина од 45.045.000 евра.
