“Јас навистина немам проблем да соработувам со никого во парламентот, кој ќе се залага за правата на прогонетите Срби во дијаспората“, изјави, Драган Васиљковиќ, за ТВ ПИНК, на 17 мај, најавувајќи го своето учество на претстојните парламентарни избори.
Васиљковиќ на Балканот е повеќе познат како капетан Драган, воен злосторник кој се врати во Србија на 28 март годинава, откако беше ослободен од затворот во Хрватска, каде што издржуваше казна за воени злосторства, што ги сторил во оваа земја во 1991 година.
Тој сега се обидува да ги собере потребните гласови за поддршка на неговата кандидатура на претстојните парламентарни избори во Србија, што треба да се одржат на 21 јуни. Ако успее во тоа, двајца воени злосторници ќе бидат во трката за членови на Парламентот.
Васиљковиќ сè уште нема формална политичка програма, но тој истакна дека, доколку биде избран, ќе се бори за „уапсените Срби“ во Хрватска, Косово и во Црна Гора.
Тој нагласи оти ќе се залага за предвремено ослободување на Милорад Улемек Легија и Звездан Јовановиќ, кои издржуваат казни поради атентатот врз српскиот премиер, Зоран Ѓинfиќ, во 2003 година. Тој истакна дека тие треба да бидат ослободени, затоа што „се херои“ кои се бореле во име на Србите.
Друг воен злосторник кој ја објави својата кандидатура е ултранационалистичкиот лидер на Српската радикална партија (СРП), Воислав Шешељ, кога Механизмот за меѓународни кривични трибунали (ММКТ) го осуди за воени злосторства над Хрватите во неговата земја, во 1992 година.
Шешељ беше член и на претходниот состав на Собранието на Србија и иако заради пресудата требаше да му биде одземен пратеничкиот мандат, тој се кандидира и на овие избори.
Јована Колариќ, истражувач на Фондот за хуманитарно право (ФХП), посочува дека постои противречност помеѓу реториката на српската влада за фокусирање на иднината и нејзината практика на глорификување на луѓето кои во минатото извршиле воени злосторства.
„’Гледајќи во иднината’, Србија печати и промовира книги на луѓе осудени за воени злосторства, ги наведува нивните воени искуства како примери и им оддава почит на различни начини“, вели Колариќ.
Минатата година, српското Министерство за одбрана организираше настан за промоција на книга во која се негира дека силите на босанските Срби се одговорни за масакрот над 71 лице во Тузла, Босна и Херцеговина, во 1995 година, но и настан за презентација на книга на поранешниот генерал на Војската на Југославија, Небојша Павковиќ. Тој моментално издржува казна затвор за воени злосторства во Косово.
„Пресудите за воени злосторства не се важни“
Драган Васиљковиќ, пред Окружниот суд во Сплит. Фото: Бетафото; Хина; Марио Стромотиќ; ДС
Васиљковиќ беше прогласен за виновен за воени злосторства извршени во јуни и јули 1991 година, на тврдината во Книн, источна Хрватска, каде беа злоставувани хрватски полицајци и војници и за злосторства извршени за време на нападот врз полициската станица во Глина и околните села, во јули 1991 година, кој резултирал со убиство на цивил и новинар.
Васиљковиќ емигрирал во Австралија на 14-годишна возраст и се вратил во Југославија пред почетокот на војната во Хрватска. Тој беше испратен во источна Хрватска, на територијата контролирана од бунтовничките хрватски Срби, за да биде командант на центар за обука на српска специјална паравоена единица.
Тој стана толку популарен што за него беше објавен и стрип – „Книнџи“ (кованица од зборовите Книн и нинџа), а потоа се кандидираше на претседателските избори во Србија во 1992 година, кога, според српското списание „Време“, освои 28.010 гласови.
Но, Колариќ верува дека тој не може да стане „значаен политички фактор, доколку не коалицира со владејачките партии“.
Таа, исто така, сугерира дека тој, може да се смета за политичка одговорност, затоа што неговата улога во војната најверојатно ќе биде спомната во претстојната пресуда на ММКТ на поранешните шефови на српската служба за државна безбедност, Јовица Станишиќ и Франко Симатовиќ, „за кое верувам дека е нешто со што никој во моментот не сака да привлече премногу внимание“.
Шешељ, кој е главна десничарска политичка фигура во Србија од почетокот на 90-тите, повторно освои пратеничко место во 2016 година, откако Хашкиот трибунал го ослободи од притвор за време на судењето и му дозволи да се врати во Србија на лекување, затоа што беше болен од рак.
Во април 2018 година, ММКТ во отсуство го осуди Шешељ на десет години затвор, за поттикнување на злосторства со националистички говори во селото Хртковци, во Србија, во 1992 година. Сепак, поради годините што веќе ги помина во притвор, тој не се најде зад решетки.
Според српскиот закон, ако еден пратеник е осуден на повеќе од шест месеци затвор, неговиот мандат завршува. Но, српскиот парламент никогаш не го примени овој закон во случајот на Шешељ.
Колариќ посочува дека со тоа што не му е одземен мандатот на Шешељ, „ни се испраќа јасна порака дека тој е привилегиран во ова општество и дека пресудите за воени злосторства не се воопшто важни, не се нешто што бара внимание“.
Собранискиот мандат му обезбеди на Шешељ „јавна арена за релативизирање и негирање на воените злосторства – особено на геноцидот во Сребреница“, додава Колариќ.
Неговата СРП е дел од локалната владејачка коалиција во белградската општина Стари град, со што, во февруари годинава, ѝ беше овозможено да организира промоција на книга на Шешељ, во која се негира дека масакрите во Сребреница се геноцид, во општинската зграда.
Наводи што ги засенуваат ултранационалистите
Двајца кандидати за СРП се барани од ММКТ, додека трет кандидат е поврзан со обвинувања за воени злосторства, извршени за време на конфликтот на Косово.
Имено, Хашкиот трибунал ги обвини пратениците на СРП, Вјерица Радета и Петар Јојиќ, за непочитување на судот за време на судењето на Шешељ. Тие се обвинети дека ги убедувале сведоците да ги променат изјавите или воопшто да не сведочат, преку закани, уцени и мито.
Во јануари 2015 година, Трибуналот издаде налог за нивно апсење. Сепак, Вишиот суд во Белград, во 2016 година, одлучи дека нема правна основа за нивна екстрадиција во Хаг. ММКТ го отфрли барањето на Србија, на двајцата ултранационалистички политичари, да им се суди во Белград.
Уште еден пратеник на СРП се кандидираше за нов мандат во Собранието. Божидар Делиќ, генерал во пензија и командант на 549-тата моторизирана бригада во војната во Косово. Во 2013 година, ФХП поднесе кривична пријава за нападите на 549-тата моторизирана бригада, врз осум косовски села во март и април 1999 година, кога беа убиени вкупно 885 луѓе.
Во 2013 година, oд српското обвинителство за воени злосторства за БИРН изјавија дека Делиќ бил под истрага повеќе од еднаш, иако тој самиот негираше дека извршил воени злосторства. Никогаш не беше обвинет.
Воислав Шешељ. Фото: Бета
Кандидати под сомнение
Во декември минатата година, Александар Шапиќ, некогаш познат српски ватерполист, а денес лидер на Српскиот патриотски сојуз и претседател на општина Нов Белград, на прес-конференција ги претстави луѓето што ќе бидат на листата на неговата партија на претстојните избори.
Во таа пригода тој рече: „Секој од овие луѓе кои стојат зад мене има своја политичка кариера и општествена позиција, што ги заслужиле благодарение на нивната досегашна работа“.
Еден од нив е Светозар Андриќ, актуелен заменик претседател на општина Нов Белград. За време на војната во БиХ, Андриќ беше командант на Брчанската бригада на Војската на Република Српска (ВРС), а подоцна и началник на Генералштабот на Дринскиот корпус на ВРС.
Во 2018 година, ФХП поднесе кривична пријава за воени злосторства против Андриќ, во која се наведува дека на 28 мај 1992 година, тој „наредил ‘иселување’“ на бошњачкото население од Зворник.
„Неколку дена подоцна, на 31 мај 1992 година, Андриќ издал наредба за формирање на логорот Сушица во Власеница (БиХ). Логорот постоел до 30 септември 1992 година, и во тој период приведените биле држени во нехумани услови – спиеле на бетон, добивале по еден оброк на ден и немале основни хигиенски услови за живот. Повеќето од нив биле секојдневно тепани, жените што биле притворени во логорот биле силувани, а околу 160 затвореници биле убиени“, се вели во пријавата на ФХП.
„Исто така, во мај и јуни 1992 година, бригадата со која командувал Светозар Андриќ, го протерала бошњачкото население од повеќе од 20 села во општината Власеница. Во март следната година, припадниците на бригадата со која командувал Андриќ, го запалиле селото Гобеље во општината Власеница“, се наведува во пријавата.
Колариќ информира дека ФХП не добил повратен одговор од Обвинителството за воени злосторства на Србија и „затоа не можеме да знаеме какви сѐ активности се преземени во постапувањето по таа кривична пријава“.
БИРН побара коментар од Андриќ, но до објавувањето на овој текст, одговор не добивме.
Друг потенцијален кандидат за кого имаше наводи за воени злосторства е Момир Стојановиќ, претседател на групата „Искрено за Ниш“, организација која делува во третиот најголем град во Србија, Ниш. Тој се надева дека во изборната трка ќе влезе како дел од коалицијата „Народен блок“, која се спротивставува на пристапувањето во НАТО, против е да им се дозволи влез на мигрантите во Србија, да им се продава виталната инфраструктура на странците и да се признае независноста на Косово..
За време на војната во Косово, Стојановиќ бил началник за безбедност на приштинскиот корпус на Војската на Југославија. Тој потоа, од 2012 до 2016 година, беше пратеник на Српската напредна партија и претседател на парламентарната Комисија за контрола на безбедносните служби.
Во 2015 година Интерпол издаде „црвена потерница“ по него и по 16 други лица, кои Мисијата на ЕУ за владеење на правото во Косово (ЕУЛЕКС) ги сомничеше дека се одговорни за злосторствата извршени во селата Меја и Кореница, во април 1999 година.
Во текот на судскиот процес кој се водеше во Хашкиот трибунал против српски политички, воени и полициски шефови, обвинети за воени злосторства во Косово, еден од сведоците го именуваше Стојановиќ како едно од лицата вклучени во планирањето на насилството во Меја и во Кореница. Самиот Стојановиќ беше сведок на судењето и ги негираше обвинувањата.
Од Обвинителството за БИРН изјавија дека за Стојановиќ и за некои други лица, се водела истрага за злосторствата, но дека истрагата е суспендирана поради недостиг на докази.
Постојаното присуство на воените злосторници на политичката сцена, ни и нa нивните приврзаници во власта, беше критикувано во минатогодишниот извештај на Европската комисија за напредокот на Србија кон членството во ЕУ.
„Имаше неколку случаи во кои државните органи обезбедија јавен простор и учествуваа во промовирање на активностите на воените злосторници осудени од МКТЈ. „Ова не создава опкружување погодно за непристрасно и ефикасно одлучување во случаи на воени злосторства“, се вели во извештајот.
Европската комисија, исто така, нагласи дека високи српски функционери постојано ги оспорувале пресудите на Меѓународниот кривичен трибунал за поранешна Југославија (МКТЈ) и дека земјата треба да вложи повеќе напори „за да го надмине наследството од минатото“. Со изборот на воени злосторници како пратеници, малку е веројатно ова да се постигне.
