Галевски: Филмот е доживување на реалноста како фикција

„Филмот е експлозија на мојата љубов кон реалноста“.

Овој цитат од култниот италијански режисер од 20 век, Пјер Паоло Пазолини, е своевидна рефлексија на животниот избор на еден од малкутемина македонски филмски критичари и хроничари на филмската уметност, Влатко Галевски.

Неговиот живот е филмот.

Со песоклив глас и со исклучителна филмска меморија, во која има напластено илјадници филмски ликови, приказни и цитати, Галевски за БИРН сподели скромен дел од својата животна пасија – да гледа, пишува и да ја коментира филмската уметност.

„Билетот за Берлинскиот филмски фестивал веќе ми е купен“, ни рече во интервјуто, со тоа кажувајќи ни дека и годинава, по којзнае кој пат, ќе присуствува на еден од трите најважни европски филмски фестивали, на кој се доделува Златна мечка.

Стар кино-скопјанец

„Вардар 1“, „Вардар 2“, „Култура“, „Бамби“. Првите култни кина во Скопје му биле во најблиското соседство.

„Израснав на педесетина метри од нив“, вели Галевски, појаснувајќи дека тогаш живееле на денешната улица Македонија.

Од тогаш и потекнува неговата „зараза“ со филмот.

А на големото платно, во далечните 1960-ти, првите проекции биле црно-белите филмови. Возбудата за филм тогаш била голема. Знаеле да се создадат долги редици за билет повеќе.

„1955, 1956 година, тоа беше времето на црно-белите „Тарзани“ на Џони Вајсмилер, на француските мечувалски филмови, приказните за мускетарите со прекрасни девојки со баварски деколтеа…“, се присети Галевски.

„Гледавме претежно руски, француски и по нешто американски филмови, па навлегоа европските Бергман, Пазолини… На репертоарот ударни беа индиски и мексикански филмови“.

На добрите филмови понекогаш одел двапати, како на пример на шпанскиот мјузикл на Антонио дел Амо, со култниот „Мајко, слушни ја мојата песна“.

„Денес не се сеќавам на приказните, туку на насловите и на атмосферата“.

Потоа на репертоарот „дошле“ и југословенските „Капетан Леши“, „Сутјеска“, „Неретва“… Првиот македонски филм на кој се сеќава дека бил прикажан во кино е „Мис Стоун“.

Публиката не сака лоши кино – проекции

„Прво стандардот на македонскиот граѓанин е низок. Второ, домашното кино е поевтино, да не пресметуваме колку со пуканките го чини едно семејство една кино проекција. Но, нашите кина, особено ‘Милениум’ мора да се реновира. Има лоша апаратура, просечен звук, ова е истовремено е и желба и критика. Публиката не сака да оди на лоши кино-проекции. Ламбата прегрејува и светлото паѓа на екранот. Тоа е недозволено“.

Ова возбудливо гледачко искуство придонело правната литература да ја замени со филмска, како далеку попривлечна, па, како што вели самиот, затоа три години страдале студиите по право.

Почнал да пишува за филм во „Студентски збор“, во весникот за култура „За македонцките работи“, во списанието „Сараевски свески“…

Скромен е во описите за себе, сѐ што правел било за и околу филмот.

Бил уредник на видеоизданијата на „Македонија филм“ и на емисиите „Синема“ и „Синеманија“, и на радиоемисијата „Слушајте филм“.

Имал и кратко филмско искуство, па се испробал како продуцент, директор на фотографија и коавтор на музиката во филмот „Маклабас“ и актер во филмот на Ацо Станкоски, „Самит на шаманите“.

Во животното куферче носи искуства и како уметнички соработник на Македонската филхармонија за концерти на филмска музика. Членувал и бил претседател на неколку филмски фестивалски жирија, а стотици филмски рецензии го носат неговиот потпис.

Реткост се добри домашни сценарија

„Големото платно и малиот екран се паралелни светови и меѓу нив не постои конкуренција“.

Ова е одговорот на Галевски на прашањето за сѐ попопуларните сервиси за стриминг, како Нетфликс или HBO.

Смета дека сериите во светот стануваат попопуларни од играните филмови поради повеќе причини, но основата лежи во домашното удопство и одличната продукција.

„Прво, серијата може да се гледа од домашна фотелја. Пократки се по траење. Трпението е на онаа линија за човек да може да стане и да направи пауза. Приказната никогаш не завршува, секогаш има шанса да продолжи со нова возбуда. Се ‘воведуваат’ нови ликови…“, вели Галевски.

Поентира и дека цената на чинење на добар серијал е речиси иста како и еден добар филм, ако не и повеќе.

Го прашавме дали македонската продукција може да направи серија, која, освен во национални рамки, би допрела и до пошироката регионална публика.

Кажа дека има одлични серии „Фамилијата Марковски“, „Инсајдер“, „Преспав“, или детските „Дајте музика“, „Зоки Поки“, но вели дека тие функционираат главно во локалниот контекст.

Но, за надвор од него, требаат одлични сценарија и што е уште поважно, добро осмислени дијалози.

„Сценаријата се проблематични. Добри филмски сценарија во Македонија се реткост. Тука треба да се работи“.

На пример, вели тој, хуморот во филмот „Исцелител“ на Ѓорче Ставрески е дозиран така, за да биде универзален и да може да функционира насекаде.

Тоа е магичниот рецепт „да се избегне комедија од Охрид до Ѓавато“.

Македонија е скромна филмска продукциска почва

„Ние сме премногу млада и премногу скромна продукциска почва за да може да се идентификуваме со некаква традиција. Јазот меѓу револуционерот екс ју-филм и историскиот македонски филм и денешната продукција е голем“.

И денес се прават историски и метафикциски историски филмови, но заклучува дека тематското поместување е отидено во вистинската насока.

„Продукцијата на историски теми е релативно скапа. Денеска се одбираат теми што се поблиску до современиот човек“.

Галевски го споделува впечатокот дека „Македонската кинематографија, без да кажеме дека тоа е пропуст или грев, се поместува бавно“.

Како освежување ги смета филмовите „Сестри“ на Дина Дума, „Најсреќниот човек на светот“, на Теона Стругар Митевска и „Снежана на крајот умира“ на Кристијан Ристески.

Освежувањето го гледа во идејата и во начинот на презентација на приказните.

Свој доследен автентичен режисерки потпис смета дека има Милчо Манчевски.

„Тој е еден од оние што има своја режисерска перспектива, но има препознатлив филмски ракопис“.

„Ме бендисува развојот на Теона Митевска. Со последниот филм, во кој имаме пристојни дијалошки парчиња, како и во „Снежана на крајот умира“…

„Кајмак“ не е најдобриот, но е најкомерцијалниот филм на Манчевски

„Различностите во гледањето на филмот се богатството и за гледачите и увидот во режисерката работа. Позитивно е да се реагира на различни начини за одреден филм“.

Ова е мислењето на Галевски за тоа дека во Македонија за еден ист филм има дијаметрално спротивставени критики.

Така, на пример, беше за последниот филм на Милчо Манчевски „Кајмак“, за кој имаше поделени ставови.

Галевски е некаде на средината.

Вели „Неспорно е дека Милчо е вешт. Да, „Кајмак“ не е најдобриот филм на Милчо, но факт е дека ова е неговиот најкомерцијален филм“.

Тоа го поткрепува со „цитатите“ во филмот, кои се алузии на други филмови, кастингот и приказната, но како што вели и „со маркетингот успева да донесе гледаност“.

Дали читате филмска критика и зошто не

Но, генерално, Галевски го констатира тоа што на сите име познато дека „класичните медиуми комплетно потфрлија во третманот на домашната култура генерално и тоа во последниве две децении“.

За неконзистентноста, пак, на културната политика, како што вели самиот, говори и тоа што „за пет години се сменија пет министри за култура“.

„Во Македонија, во последниве две до три години постоеја обиди да се артикулира филмска критика, но и тоа е речиси згаснато. Единствениот медиум се електронските медиуми, каде што, пак, трпението на читателот не дозволува долго елаборирање“.

Филмската критика, која е умешност за анализа на филмското дело, може да биде и посебна уметничка творба, смета тој.

„Филмската рецензија е добра алатка-водич за тоа како да се гледа филмот, еден вид незадолжително упатство за откривање на недостатоците и вредностите на еден филм.

Вели дека одговорот на прашањето дали постои филмска критика е реторички, како на пример „Дали читате филмска критика и зошто не“.

Неговиот совет за добар филм е едноставен: „Крајното достигнување на филмската уметност не е да биде пресоздадена реалност во наративната фикција, туку да нѐ заведе, да ја земеме фикцијата за реалност“, или со други зборови „да ја доживееме самата реалност како фикција“.

Филмската музика како пасија

Делот од филмската уметност кој за Галевски е најголема пасија, е филмската музика.

„Постои една анегдота, која вели дека таму каде што режисерот не знаел што да стави во филмот, ставал музика“, рече на шега Галевски, говорејќи за еден од најважните „ликови“ во филмот – филмската музика.

За добрата филмска камера важи правилото дека најдобар филмски кадар е оној каде што движењето на камерата не се гледа.

А за филмската музика, вели Галевски, несомнено важи правилото дека таа го засилува филмското дејство и „на најдобар начин може да го артикулира филмското дело“.

„Најсериозниот филм без музика може да изгледа смешно“.

Иако постојат филмови и без музика, но тоа треба да ја оправда идејата на филмот.

„На пример во ‘Црно семе’, нема ниту еден тон, иако е напишана музика од Илија Пејовски, но со режисерот Кирил Ценевски се договориле да нема“. Ефектот што требало да се постигне е да се почувствува траорната атмосфера во филмот.

Според Галевски, сѐ уште е актуелна дилемата дали филмската музика е вештина, односно техника или, пак, е автентично уметничко дело.

Кан, Берлин и Венеција – најважните филмски фестивали во Европа

„Големите фестивали ја задржуваат привилегијата да прикажуваат премиерно. Фестивал во Токио сигурно не е Б категорија, но за Европа остануваат трите битни фестивали во Кан, Берлин и Венеција, кои се единственото мерило за највисоките вредности во филмот. Холивуд, Оскарите и Санденс се друга приказна“. Кај нас тоа се ‘Браќа Манаки’, ‘Синедејс’ и ‘Македокс’.

Факт е, раскажа тој, дека „филмската музика е занает за повеќето композитори, но имаме стотици примери каде што филмските композиции се уметнички творби“.

„Музиката во холивудските филмови стана рутина, која се прави во студија. Едниот го прави нотниот запис, другиот аранжманот, третиот диригира… Сето тоа се индустријализира, како своевидна фабрика за музика. Тука авторството е сомнително“.

Како пример ја наведува музиката за филмот „Пиратите од Карибите“, која, како што тврди, „до ден денес никој со сигурност не знае кој е авторот“.

Во таа смисла, во светот има маркантни имиња на филмска музика, кои се профилирале како корифеи на овој посебен музички „жанр“.

„Минатата година почина Анџело Бадаламенти, авторот на музиката на филмот „Твин пикс“ и на музиката за филмовите на Дејвид Линч“.

На таа линија, несомнено се Енио Мориконе, потоа Нино Рота, Михали Виг…

Но, и во македонскиот филм, како што вели Галевски, има исклучителни музички автори.

Од старата генерација ги спомена Томислав Зографски, Трајко Прокопиев и Тома Прошев. Од средната генерација Љупчо Константинов, Илија Пејовски, а од помладите генерации Кирил Џајковски и Новоградска.

Година на нордиски и на корејски филмови

Ако за добар филм мерило се светските фестивали и филмските осврти, тогаш, според Галевски, годинава несомнено поминала во духот на нордиските и на корејските филмови.

Како што раскажува самиот, „толкава доминација во историјата на сите фестивали не памети дека постоела“.

Тој, овие филмови ги нарекува инстант-класика, бидејќи со добра приказна и со режија успеваат бргу да ги освојат симпатиите, и на публиката, и на критиката.

Без редослед на допаѓање, издвои пет филмови што ја одбележале изминатата година.

Јужнокорејскиот филм „Одлука за заминување“ (Decision to Leave) на режисерот Парк Чан-Вук, потоа шведскиот филм „Триаголник на тагата“ (Triangle of Sadness) на Роберт Естлунд, американската комична драма „Сѐ насекаде одеднаш“ (Everything Everywhere All at Once) на дуото Даниел Кван и Даниел Шајнерт, норвешкиот „Најлошата личност на светот“ (The Worst Person in the World) на Џоакин Трир и aвантурата „Нортмен“ (Northman) на Роберт Егерс.